Κώστας Σαμαράς
Αύγουστος 2016. Η 20χρονη Βρετανίδα Χάνα Πάουελ που βρισκόταν με φίλες της για διακοπές στη Ζάκυνθο, βιώνει έναν ζωντανό εφιάλτη. Ένα κοκτέιλ – «μπόμπα», με βάση βότκα νοθευμένη με μεθανόλη, που ήπιε σε μπαρ του νησιού τής προκαλεί οξεία δηλητηρίαση η οποία πλήττει ανεπανόρθωτα την όρασή της (τυφλώνεται) και τη λειτουργία των νεφρών της που αντιμετωπίζεται έπειτα από μερικούς μήνες με μεταμόσχευση νεφρού από τη μητέρα της.
Τον ίδιο μήνα ο 25χρονος τότε Ραφαήλ Κουρμουλάκης, ολοκληρώνει τις σπουδές του στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του Πολυτεχνείου Πάτρας και επικεντρώνεται σε ένα πείραμα που τον «ταλαιπωρεί» από το 2009, που ξεκίνησε τις σπουδές του. Κλεισμένος στο εργαστήριο κάνει και ξανακάνει μετρήσεις με ζητούμενο την άμεση και εύκολη ανίχνευση μεθανόλης, της επικινδυνης αλκοόλης που περιέχεται σε νοθευμένα ποτά, με ένα τεστ δικής του επινόησης. Η αρνητική εμπειρία που είχε ως πρωτοετής φοιτητής σε μπαρ της Πάτρας – όπου υπέστη ήπια δηλητηρίαση από νοθευμένη βότκα- και το αντικείμενο των σπουδών του λειτούργησαν καταλυτικά στην απόφασή του να εφεύρει ένα εύκολο, χρηστικό, φτηνό τεστ που θα μπορεί να βρεθεί στα χέρια κάθε ανθρώπου που θέλει να προστατευθεί από την κατανάλωση τυχόν νοθευμένων ποτών.
Έκτοτε, η απόσταση που έχει διανυθεί είναι τεράστια: το τεστ έχει λάβει μορφή, όνομα και πιστοποίηση από ελληνικούς και διεθνείς οργανισμούς που βεβαιώνουν για την πρωτοτυπία και τη χρησιμότητά του. Ο εφευρέτης του τεστ «cleardrink» («καθαρό ποτό» επί το ελληνικότερον), κ. Κουρμουλάκης συνεχίζει να τελειοποιεί το τεστ και παράλληλα κυνηγά το όνειρό του να γίνει πραγματικότητα η πρώτη βιομηχανική μονάδα μαζικής παραγωγής του τεστ ανίχνευσης νοθευμένων ποτών στη χώρα μας.
Η αναμέτρηση με τη μεθανόλη
Η έξοδός του νεαρού φοιτητή σε ένα μπαρ της Πάτρας τον έφερε αντιμέτωπο με τη μεθανόλη, μια ουσία την οποία γνώριζε από τα βιβλία. Πρόκειται για μια ουσία που μοιάζει με το οινόπνευμα, είναι όμως πολύ πιο φθηνή αλλά και πολύ πιο επικίνδυνη.
Ο κ. Κουρμουλάκης διαπίστωσε επίσης γιατί χαρακτηρίζεται ύπουλη ουσία: «τα συμπτώματα από τη δηλητηρίαση από μεθανόλη μοιάζουν πολύ με τα συμπτώματα της μέθης από αιθυλική αλκοόλη, δηλαδή από το οινόπνευμα που βρίσκεται μέσα σε ένα καθαρό ποτό. Μόνο που τα συμπτώματα δηλητηρίασης εκδηλώνονται στο κεντρικό νευρικό σύστημα ακόμα και ύστερα από 24 ώρες και απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Εγώ είχα πιει μισό ποτήρι βότκα. Με ζάλισε κατευθείαν αλλά δεν είχα άλλες άμεσες παρενέργειες. Το επόμενο πρωί που ξύπνησα όμως είχα θολή όραση και ίλιγγο. Συνέχιζα να έχω αυτά τα συμπτώματα για τρεις ημέρες, οπότε πήγα στο νοσοκομείο. Διέγνωσαν τη δηλητηρίαση, αλλά ευτυχώς με είχε σώσει από τα χειρότερα η μικρή ποσότητα του ποτού που είχα πιει». Αμέσως ανέλαβε δράση: «σκεφτόμουν πως πρέπει να επινοήσω κάτι ώστε να καταλαβαίνω εύκολα και γρήγορα αν το ποτό που παραγγέλνω ήταν ποτό «μπόμπα» ή όχι, και αναλόγως να πίνω ή να μην πίνω».
Ο επίμονος χημικός
Μεσολάβησαν πολλή αναζήτηση, συζήτηση και βοήθεια από καθηγητές, πάρα πολλές δοκιμές, με μοντέλα παραμετροποίησης στον υπολογιστή αλλά και εργαστηριακά πειράματα ώστε να βρεθεί μια ουσία που να αντιδρά με ελάχιστες σταγόνες ποτού και να ανιχνεύει τημεθανόλη. Γιατί αυτό που ήθελε ο φοιτητής ήταν να φτιάξει ένα τεστ που να μπορεί να αγοραστεί αλλά και να χρησιμοποιηθεί εύκολα. Να μπορεί να είναι διαθέσιμο από φαρμακεία ή αλλα σημεία πώλησης. Να έχει μέγεθος μικρό – λιγο μεγαλύτερο από ένα κουτί τσίκλες- αλλά το περιεχόμενό του να σώζει ζωές. Ο επίμονος χημικός μηχανικός άγγιξε τον στόχο του.
«Το cleardrink ανιχνεύει την παρουσία βλαβερών αλκοολών, όπως η μεθανόλη ή η αιθυλενογλυκόλη. Το τεστ αποτελείται από δύο φιαλίδια συζευγμένα: Έναν αντιδραστήρα όπου εισάγεται το δείγμα και έναν ανιχνευτή, του οποίου το διάλυμα έχει ροζ χρώμα. Όταν το αρχικό ροζ χρώμα παραμένει, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό σε νοθεία. Όταν το αρχικό διάλυμα ροζ χρώματος γίνεται διαυγές, το αποτέλεσμα είναι θετικό σε νοθεία. Μπορούμε να βάλουμε μέσα στον αντιδραστήρα ελάχιστη ποσότητα από οποιοδήποτε ποτό, απλό ποτό, κοκτέιλ, ποτό με χυμό, ποτό με αναψυκτικό κ.λπ. Στο υλικό του αντιδραστήρα η αιθανόλη μετατρέπεται σε υγρό αιθανικό οξύ, ενώ η μεθανόλη μετατρέπεται σε διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο ανιχνεύει ποιοτικά και ποσοτικά ο ανιχνευτής» εξηγεί.
«Η καινοτομία του τεστ είναι ο αντιδραστήρας, καθώς οι αντιδράσεις είναι γνωστές, ότι πχ η αιθανόλη μετατρέπεται σε υγρό αιθανικό οξύ, αλλά το υλικό του αντιδραστήρα, πολλαπλώς κατεργασμένο και ενισχυμένο, είναι αυτό που επιτρέπει τη διεξαγωγή των αντιδράσεων με πολύ μεγάλη ταχύτητα» περιγράφει αυτό που πέτυχε και το οποίο αποτυπώνεται στην πιστοποίηση που έλαβε από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) αλλά και τον αντίστοιχο ευρωπαϊκό φορέα.
«Ο ανιχνευτής είναι ρυθμισμένος να αποχρωματίζεται μόνον όταν η μεθανόλη ξεπερνά το νόμιμο όριο του 0,4%. Μέχρι σήμερα έχουν ληφθεί αποτελέσματα σε δείγματα που περιείχαν 1% μεθανόλη και πάνω. Και αυτό διότι τυπικές τιμές μεθανόλης σε ποτά -«μπόμπες» είναι 2%, 4% και 9%, οπότε το τεστ πάντα θα δίνει σε τέτοιες περιπτώσεις αποτέλεσμα θετικό σε νοθεία. Σε καθαρά ποτά όμως, με τυπική περιεκτικότητα μεθανόλης 0,2%, το αποτέλεσμα είναι πάντα αρνητικό σε νοθεία» εξηγεί πως λειτουργεί το τεστ και πώς επιτυγχάνεται η ακρίβειά του.
Από τη δική του έρευνα αλλά και την προ-έρευνα που έγινε από τον ελληνικό και τον ευρωπαϊκό φορέα βιομηχανικής ιδιοκτησίας προέκυψε πως αντίστοιχη εφεύρεση παγκοσμίως υπάρχει μόνο για το κρασί.
Το κάθε τεστ αποτελείται από δύο φιαλίδια συζευγμένα: Έναν αντιδραστήρα όπου εισάγεται το δείγμα και έναν ανιχνευτή, του οποίου το διάλυμα έχει ροζ χρώμα. Αριστερά βλέπουμε τεστ όπου έχει εισαχθεί καθαρό λευκό κρασί. Το αρχικό ροζ χρώμα έχει παραμείνει, δηλαδή το αποτέλεσμα είναι αρνητικό σε νοθεία. Δεξιά βλέπουμε τεστ όπου έχει εισαχθεί νοθευμένο λευκό κρασί (μεθανόλη 3,8%) . Το αρχικό διάλυμα ροζ χρώματος έγινε διαυγές, δηλαδή το αποτέλεσμα είναι θετικό σε νοθεία.
Η…έξοδος από το εργαστήριο
Αμέσως μόλις πήρε το πράσινο φως από τους αρμόδιους φορείς για την πιστοποίηση της πατέντας του ο κ. Κουρμουλάκης δρομολόγησε τη διαδικασία αναζήτησης ενδιαφερόμενου επενδυτή – μια διαδικασία που αποδείχτηκε για τον 27χρονο πλέον επιστήμονα πολύ πιο απαιτητική και ψυχοφθόρα από τη μακρά παραμονή του μέσα στο εργαστήριο μέχρι να επιτύχει τους στόχους στους γυάλινους δοκιμαστικούς σωλήνες.
«Το cleardrink μπορεί να είναι ένα εξαγώγιμο ανταγωνιστικό προϊόν, να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, ειδικά για νέους επιστήμονες, να λειτουργήσει καταλυτικά στην πρόληψη από τις καταστροφικές παρενέργειες του αλκοόλ, να γίνει εργαλείο πρόληψης στη δημόσια υγεία αλλά και εξοικονόμησης εκατονταδων εκατομμυρίων ευρώ από το θολό τοπίο των λαθραίων και συνήθως νοθευμένων ποτών. Τα έχω παρουσιάσει αναλυτικά όλα αυτά σε συνομιλητές, κυρίως Έλληνες, από το χώρο της φαρμακοβιομηχανίας, της βιοτεχνολογίας κα. Όλα αυτά προϋποθέτουν μαζική παραγωγή που απαιτεί εργοστασιακές υποδομές και συνεργασία τεχνικών και επιστημόνων διαφορετικών ειδικοτήτων» εξηγεί πώς μπορεί να υλοποιηθεί η παραγωγή και η διάθεσή του.
Μία μεγάλη ελληνική φαρμακευτική εταιρία δέχτηκε να «επενδύσει» στην εφεύρεση αλλά και την προσήλωση του νεαρού χημικού μηχανικού στην επιστήμη και στο εργαστήριο. Υπό την ομπρέλα της προχώρησαν σημαντικά οι εργαστηριακές μελέτες και τα πειράματα και έγιναν επίσης βήματα προπαρασκευαστικά για την είσοδο στην αγορά του καινοτόμου προϊόντος. Σε αυτή τη φάση άρχισαν να διαφαίνονται κάποια εμπόδια -που αποδείχθηκαν ανυπέρβλητα, στην ελληνική πραγματικότητα. «Η φαρμακευτική εταιρία ζήτησε από το υπουργείο Ανάπτυξης ειδική άδεια καθώς πρόκειται για καινοτόμο προϊόν και ήθελε να είναι απολύτως κατοχυρωμένη. Τα αρμόδια υπουργεία απαντούσαν πως δεν θα υπάρχει πρόβλημα και πως κανείς δεν θα ζητήσει την ανάκληση του τεστ. Ομως ποιος επιχειρηματίας θα προχωρούσε με αυτά τα δεδομένα;» διερωτάται ο κ. Κουρμουλάκης.
Τελικά, έπειτα από τρεις μήνες «πήγαινε έλα» σε υπουργεία και υπηρεσίες (Ε.Ο.Φ, Γενικό Χημείο του Κράτους, υπουργεία Υγείας, Ανάπτυξης, Οικονομικών, ακόμη και στον Πρωθυπουργό,) η άδεια δεν δόθηκε και η κυβέρνηση δεν νομοθέτησε παρότι είχαν γίνει σχετικές εισηγήσεις προκειμένου να υλοποιηθεί η επένδυση. Η απορία παραμένει και βασανίζει τον επιστήμονα «πώς είναι δυνατόν να μην στηρίζεται εμπράκτως από το κράτος μια καινοτόμα ιδέα,ιδίως όταν αυτή θα λειτουργεί προς όφελος της οικονομίας και της υγείας;».
Όπως αναφέρει, από τα 350 εκατ. ευρώ που κοστίζει το λαθρεμπόριο ποτών στην Ελλάδα, το κράτος θα μπορεί να εισπράξει τουλάχιστον 100 εκατ. που αντιστοιχούν στα νοθευμένα ποτά. «Αν πωλούνταν το τεστ, ο καταναλωτής θα μπορούσε να τσεκάρει το ποτό του, και με αποτέλεσμα θετικό σε νοθεία, θα μπορούσε επιτόπου να ειδοποιεί τις αρμόδιες αρχές ώστε να κατάσχουν το δείγμα και να το στέλνουν για επιπλέον έλεγχο σε διαπιστευμένα ιδιωτικά εργαστήρια» λεει. Ένας υποψήφιος αγοραστής και μάλιστα δεκάδων χιλιάδων τεστ θα μπορούσε να είναι το ΣΔΟΕ. Σε συνάντηση που είχε ο χημικός μηχανικός με τον επικεφαλής του Σώματος ο τελευταίος εξέφρασε το ενδιαφέρον του για την πατέντα καθώς θα έλυνε τα χέρια των ελεγκτών οταν αυτοί επισκέπτονται μπαρ και άλλους χώρους για δειγματοληπτικούς ελέγχους στα ποτά. «Αντί να στέλνουν παρτίδες στην Αθήνα από όλη την Ελλάδα, στο Γενικό Χημείο του Κράτους, και μετά τον έλεγχο να τις επιστρέφουν στις επιχειρήσεις, θα μπορούσαν να ελέγχουν τα ποτά επί τόπου, με τεράστια εξοικονόμηση χρημάτων, χρόνου, προσωπικού. Ετσι μου το περίγραψε ο κ. Θωμαδάκης» λέει ο 27χρονος χημικός.
Μετά τον φράχτη που υψώθηκε πάντως στην ελληνική φαρμακοβιομηχανία που ήταν έτοιμη να προχωρήσει στη μαζική παραγωγή του τεστ, ο κ. Κουρμουλακης παραδέχεται πως απογοητεύτηκε αλλά δηλώνει πως δεν θα σταματήσει να κυνηγά τον στόχο του, να βγει το τεστ στην αγορά. Στο μεταξύ βρίσκεται στο κυνήγι του βιοπορισμού και της επαγγελματικής εμπειρίας, εργαζόμενος πλέον σε μια ναυτιλιακή εταιρία.
Δηλώνει ότι θέλει να μείνει στην Ελλάδα και να εξαντλήσει κάθε δυνατότητα και ελπίζει ότι ο Πειραιάς όπου εργάζεται θα γίνει το…λιμάνι για το επιστημονικό-βιομηχανικό ταξίδι που ονειρεύεται.
