Κώστας Σαμαράς
Η διεύθυνση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου παραπλάνησε το ίδιο το συμβούλιο του Ταμείου, έδωσε βήμα σε μια σειρά από καταστροφικές ανακρίβειες για την Ελλάδα, έγινε ακραίος υποστηρικτής του ευρώ, αγνόησε τα προειδοποιητικά σημάδια της επικείμενης κρίσης και συλλογικά απέτυχε να κατανοήσει τις βασικές έννοιες της νομισματικής θεωρίας.
Αυτή είναι η καταδικαστική ετυμηγορία του κορυφαίου επιτηρητή του ΔΝΤ αναφορικά με τον μπερδεμένο πολιτικό ρόλο του ταμείου στην κρίση χρέους της ευρωζώνης, το πιο επιζήμιο επεισόδιο στην ιστορία των θεσμών. Περιγράφει μια «κουλτούρα εφησυχασμού», επιρρεπής στην «επιφανειακή και μηχανιστική» ανάλυση και εντοπίζει μια συγκλονιστική διάρρηξη στη διακυβέρνηση του ΔΝΤ, αφήνοντάς ασαφές το ποιος είναι τελικά υπεύθυνος για την οργάνωση αυτή που επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη.
Η έκθεση του ανεξάρτητου γραφείου αξιολόγησης του ΔΝΤ (ΙΕΟ) δεν δίνει λογαριασμό στην ισχυρά κυρία του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, αλλά απευθύνεται αποκλειστικά στο διοικητικό συμβούλιο των εκτελεστικών διευθυντικών στελεχών και εκείνοι από την Ασία και τη Λατινική Αμερική είναι σαφώς συγκλονισμένοι με τον τρόπο που όσοι ασχολήθηκαν με την κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποίησαν το ταμείο για τη διάσωση της δικής τους πλούσιας νομισματικής ένωσης και του τραπεζικού συστήματος.
Τα τρία βασικά προγράμματα διάσωσης για την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία ήταν πρωτοφανή σε κλίμακα και χαρακτήρα. Στο κάθε μέρος επιτράπηκε να δανειστεί πάνω από 2.000% της κατανεμημένης ποσόστωσής τους – περισσότερο από το τριπλάσιο του κανονικού ορίου – και κάλυψε 80% όλων των δανείων από το ταμείο μεταξύ 2011 και 2014.
Σε μια εκπληκτική ομολογία, η έκθεση ανέφερε ότι οι δικοί της ερευνητές δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν βασικά αρχεία ή να διεισδύσουν στις δραστηριότητες μυστικών «ad hoc task forces», με την ίδια την Κριστίν Λαγκάρντ να μην κατηγορείται ωστόσο για παρεμπόδιση.
«Πολλά έγγραφα εκπονήθηκαν εκτός των τακτικών καναλιών, δεν ήταν δυνατή η εύρεση γραπτής τεκμηρίωσης σχετικά με ορισμένα ευαίσθητα θέματα. Το IEO σε ορισμένες περιπτώσεις δεν ήταν σε θέση να καθορίσει ποιος έλαβε ορισμένες αποφάσεις ή ποιες πληροφορίες ήταν διαθέσιμες, ούτε ήταν σε θέση να αξιολογήσει τους σχετικούς ρόλους της διοίκησης και του προσωπικού «, σημειώνει η έκθεση.
Η έκθεση αναφέρει ότι η όλη προσέγγιση στην ευρωζώνη χαρακτηρίστηκε από «συλλογική σκέψη» και πνευματική σύλληψη. Δεν είχαν εναλλακτικά σχέδια για το πώς να αντιμετωπίσουν μια συστημική κρίση στην ευρωζώνη – ή πώς να ασχοληθούν με την πολιτική μιας πολυεθνικής νομισματικής ένωσης – γιατί είχαν αποκλείσει κάθε πιθανότητα να συμβεί.
«Πριν από την έναρξη χρήσης του ευρώ, οι δημόσιες δηλώσεις του ΔΝΤ έδιναν έμφαση στα πλεονεκτήματα του κοινού νομίσματος», ενώ ορισμένα μέλη του ταμείου προειδοποίησαν ότι ο σχεδιασμός του ευρώ ήταν ριζικά λανθασμένος, όμως κανείς δεν τους έδωσε σημασία. «Μετά από μια έντονη εσωτερική συζήτηση, η άποψη που υποστηρίζει αυτό που θεωρήθηκε ως το πολιτικό σχέδιο της Ευρώπης τελικά επικράτησε», επεσήμανε η έκθεση.
Αυτή η μεροληψία υπέρ της ΟΝΕ ήταν που έβαλε τις παρωπίδες στο ΔΝΤ και το εμπόδισε να εκτιμήσει σωστά όλες τις καταστάσεις. «Το ΔΝΤ παρέμεινε αισιόδοξο για την ευρωστία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος και την ποιότητα της τραπεζικής εποπτείας στις χώρες της ζώνης του ευρώ μέχρι την έναρξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης στα μέσα του 2007. Η καθυστέρηση αυτή οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην εθελοτυφλία του ΔΝΤ να πιστέψει χωρίς έλεγχο τις διαβεβαιώσεις των εθνικών αρχών και των αρχών της ζώνης του ευρώ για την κατάσταση».
Το ΔΝΤ «έκλεισε τα μάτια» στους κινδύνους που προκάλεσαν οι ελλείψεις του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και η «πλημμύρα» κεφαλαίων στην περιφέρεια της ευρωζώνης και παραμελούσε τον κίνδυνο μιας «αιφνίδιας στάσης» στις ροές κεφαλαίων.
«Η πιθανότητα κρίσης του ισοζυγίου πληρωμών σε μια νομισματική ένωση θεωρήθηκε ότι είναι ανύπαρκτη», ανέφερε η έκθεση. Μέχρι τα μέσα του 2007, το ΔΝΤ εξακολουθούσε να πιστεύει ότι «ενόψει της συμμετοχής της χώρας στην ΟΝΕ, η διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης δεν αποτελεί πρόβλημα». Στην ρίζα του προβλήματος της σκέψης του ΔΝΤ, ήταν η αποτυχία να κατανοήσει το στοιχειώδες σημείο ότι οι νομισματικές ενώσεις που δεν διαθέτουν δημόσιο ταμείο ή πολιτική ένωση για να τα στηρίξουν είναι εγγενώς ευάλωτες στις κρίσεις χρέους. Τα κράτη που αντιμετωπίζουν ένα «σοκ» δεν διαθέτουν πλέον κυριαρχικά εργαλεία για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και έτσι ο κίνδυνος υποτίμησης μετατρέπεται σε κίνδυνο πτώχευσης.
«Σε μια νομισματική ένωση, τα βασικά στοιχεία της δυναμικής του χρέους αλλάζουν καθώς οι χώρες παραιτούνται από τη νομισματική πολιτική και τα εργαλεία προσαρμογής των συναλλαγματικών ισοτιμιών», ανέφερε η έκθεση. Αυτό θα ενισχυόταν από μια «κακή ανατροφοδότηση μεταξύ τραπεζών και κυβερνήσεων», όπου το καθένα προσπαθεί να επιβληθεί του άλλου. Το γεγονός ότι το ΔΝΤ δεν κατάφερε να προβλέψει κάτι τέτοιο ήταν μια σοβαρή επιστημονική και επαγγελματική αποτυχία.
Στην Ελλάδα, το ΔΝΤ παραβίασε τον δικό του βασικό κανόνα, υπογράφοντας ένα σχέδιο διάσωσης το 2010, παρόλο που δεν μπορούσε να προσφέρει καμία εγγύηση, ότι το πακέτο θα έφερνε υπό έλεγχο τα χρέη της χώρας ή θα ξεκαθάριζε το δρόμο για ανάκαμψη και πολλοί υποψιάστηκαν από την αρχή ότι η προσπάθεια ήταν καταδικασμένη. Το ταμείο χρησιμοποίησε παραθυράκι για να το περάσει αυτό, δημιουργώντας μια ριζική αλλαγή στην πολιτική διάσωσης του ΔΝΤ, επιτρέποντας μια εξαίρεση (εφόσον καταργήθηκε) εάν υπήρχε κίνδυνος συστημικής «μόλυνσης». «Το συμβούλιο δεν είχε συμβουλευτεί κανένας ούτε ενημερώθηκε από κανέναν», λέει η έκθεση. Οι «σκηνοθέτες» της Ελληνικής διάσωσης ανακάλυψαν ότι το ελληνικό πακέτου περιέχει μια τεράστια οικονομική και πολιτική «βόμβα», αλλά μέχρι τότε ήταν ένα τετελεσμένο γεγονός.
Το ΔΝΤ ήταν σε μια ζοφερή θέση όταν πρωτοεισήλθε στην ελληνική κρίση. Η κρίση της Lehman ήταν ακόμα φρέσκια και «υπήρξαν ανησυχίες ότι ένα τέτοιο πιστωτικό γεγονός θα μπορούσε να εξαπλωθεί σε άλλα μέλη της ζώνης του ευρώ και ευρύτερα σε μια εύθραυστη παγκόσμια οικονομία», ανέφερε η έκθεση. Η ευρωζώνη δεν διέθετε τείχος προστασίας από τη «μόλυνση» και οι τράπεζες της ήταν σε κατάσταση πανικού. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν είχε ακόμη μπει στο πλάνο ως δανειστής της έσχατης λύσης. «Θεωρήθηκε πολύ επικίνδυνο να πιέσουμε για αναδιάρθρωση του χρέους στην Ελλάδα» και έτσι αυτή η λύση αφέθηκε στις καλένδες.
Οι προβλέψεις για την ανάπτυξη της Ελλάδας συγκριτικά με εκείνο το οποίο έγινε στην πραγματικότητα
Ενώ οι ενέργειες του ΔΝΤ ήταν κατανοητές και μέσα από το εγχειρίδιο αναγκών για περιπτώσεις κρίσεων, η σκληρή αλήθεια είναι ότι το πακέτο διάσωσης θυσίασε την Ελλάδα σε μια «ενέργεια κράτησης» για να σώσει το ευρώ και τις βορειοευρωπαϊκές τράπεζες. Η Ελλάδα υπέστη το παραδοσιακό σοκ της λιτότητας από το ΔΝΤ, χωρίς να το αντισταθμίσει με τη θεραπεία του ΔΝΤ για την ελάφρυνση του χρέους και την υποτίμηση για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας.
Σε μια υπο-έκθεση για το ελληνικό θέμα, είπε ότι η χώρα αναγκάστηκε να περάσει από μια συγκλονιστική συμπίεση, ίση με 11% του ΑΕΠ κατά τα πρώτα τρία χρόνια. Αυτό έβαλε σε λειτουργία μια αυτοσυντηρούμενη κατηφορική ελικοειδή σπείρα. Όσο χειρότερο έγινε, τόσο περισσότερο αναγκάστηκε η Ελλάδα να κόψει παροχές -αυτό που ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης αποκαλούσε «φορολογική υδρολίσθηση».
«Οι αυτόματοι σταθεροποιητές δεν είχαν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν, επιδεινώνοντας έτσι την φιλοκυκλικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής, γεγονός που επιδείνωσε τη συρρίκνωση«, αναφέρει η έκθεση. Η προσπάθεια να εξαναγκαστεί μέσω μιας «εσωτερικής υποτίμησης» από 20% έως 30% μέσω αποπληθωριστικών περικοπών των μισθών ήταν αυτοκαταστροφική, καθώς αναγκάστηκε να συρρικνωθεί η οικονομική βάση και ανάγκασε το χρέος να εκτοξευτεί. «Ένα βασικό πρόβλημα ήταν η ασυνέπεια μεταξύ της απόπειρας επαναφοράς της ανταγωνιστικότητας των τιμών και ταυτόχρονης προσπάθειας για μείωση του λόγου του χρέους προς τον ονομαστικό ΑΕΠ», αναφέρει η έκθεση.
Το ΔΝΤ θεώρησε ότι ο φορολογικός πολλαπλασιαστής ήταν 0,5 όταν στην πραγματικότητα μπορεί να ήταν πενταπλάσιος, δεδομένης της ευθραυστότητας του ελληνικού συστήματος. Το αποτέλεσμα ήταν το ονομαστικό ΑΕΠ να φτάσει κατά 25% χαμηλότερα από τις προβλέψεις του ΔΝΤ και η ανεργία αυξήθηκε σε 25% αντί 15% όπως αναμενόταν. «Το μέγεθος των λαθών που έγιναν στην Ελλάδα για την πρόβλεψη της ανάπτυξης, είναι τεράστιο».
Η στρατηγική του ΔΝΤ στηρίχθηκε στην ελπίδα ότι έστω την ύστατη στιγμή η Ελλάδα θα καταφέρει να γλυτώσει από αυτή την βουτιά με το κεφάλι. Το πλάνο της άντλησης 50 δισ. δολαρίων από τις ιδιωτικοποιήσεις ήταν αισιόδοξο και «φτιαγμένο στο πόδι», καθώς ορισμένα περιουσιακά στοιχεία δεν είχαν καν σαφή νομική ιδιοκτησία. Η χρόνια «έλλειψη ρεαλισμού» διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 2011. Έως τότε η ζημιά η ζημιά είχε γίνει.
Η αδικία είναι ότι το κόστος των προγραμμάτων διάσωσης μεταφορτώθηκε στους απλούς Έλληνες πολίτες – τους λιγότερο ικανούς να υποστηρίξουν το βάρος της διάσωσης – και δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ότι το αληθινό κίνητρο της πολιτικής της τρόικας ΕΕ-ΔΝΤ ήταν η προστασία της νομισματικής ένωσης. Πράγματι, οι Έλληνες κατηγορήθηκαν επανειλημμένα για αποτυχίες που προήλθαν από την ίδια την πολιτική που τους ασκήθηκε. Αυτή η αδικία – η ρίζα της τόσο μεγάλης πικρίας στην Ελλάδα – αναγνωρίζεται τελικά στην έκθεση.
«Αν η παρεμπόδιση της διεθνούς «μόλυνσης» αποτελούσε βασική μέριμνα, το κόστος της πρόληψής της θα έπρεπε να βαρύνει – τουλάχιστον εν μέρει – τη διεθνή κοινότητα ως κύριο δικαιούχο», ανέφερε.
Έστω και αργά, το ίδιο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναγνώρισε τα τεράστια λάθη του στην Ελληνική κρίση. Παρότι η ζημιά έχει ήδη γίνει, κάλλιο αργά παρά ποτέ.
