«Οπουδήποτε, οτιδήποτε, οποιοσδήποτε». Με αυτή τη φράση ο διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας, Αλέξις Γκούσντελ, περιέγραφε πρόσφατα την κατάσταση που επικρατεί στη διάθεση, ζήτηση και χρήση παράνομων ουσιών στην Ευρώπη.
Οπως εξηγούσε, «οι καθιερωμένες παράνομες ουσίες είναι πλέον ευρέως προσβάσιμες, ενώ εξακολουθούν να εμφανίζονται νέες δραστικές ουσίες. Σχεδόν κάθε ουσία με ψυχοδραστικές ιδιότητες μπορεί να εμφανιστεί στην αγορά ναρκωτικών, συχνά με ανακριβή σήμανση ή σε συνδυασμούς. Και οποιοσδήποτε μπορεί είτε άμεσα είτε έμμεσα να επηρεαστεί από τη χρήση ναρκωτικών και τα προβλήματα που συνδέονται με αυτήν».
Η νέα πραγματικότητα στην κατανάλωση των εξαρτησιογόνων ουσιών όπως αποτυπώνεται από τους ειδικούς έχει ως χαρακτηριστικό την ταχεία υποχώρηση της δημοφιλίας της ηρωίνης και των οπιοειδών και την αύξηση της χρήσης διεγερτικών ουσιών σε πολλές και διαφορετικές μορφές και σε συνδυασμούς.
Τελευταίο θύμα αυτών, η 16χρονη που κατέληξε την Τετάρτη στη ΜΕΘ του νοσοκομείου Κοργιαλλένειο Μπενάκειο, όπου νοσηλευόταν σε κωματώδη κατάσταση μετά την κατανάλωση κοκτέιλ ναρκωτικών.
Μεταξύ αυτών και η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη, σίσα (shisha) όπως αναφέρεται στην Ελλάδα, η οποία έκανε την εμφάνισή της στη χώρα μας το 2010, έγινε αμέσως, λόγω της χαμηλής τιμής της, το αγαπημένο ναρκωτικό των αστέγων στις πιάτσες της Αθήνας και σήμερα έχει επεκταθεί, «ακουμπώντας» και τους νέους, ως ένα από τα «αξεσουάρ» της διασκέδασής τους.
Οπως αναφέρει στην «Καθημερινή» ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, κοινωνιολόγος, εγκληματολόγος και υπεύθυνος του Τομέα Ερευνας του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), «έχουμε μια δεδομένη μείωση της δημοφιλίας της ηρωίνης και των οπιοειδών, κάτι το οποίο μας ανησυχεί γιατί γνωρίζουμε ότι το απόθεμα ηρωίνης στην υφήλιο είναι υψηλό και δεν έχουμε εικόνα για το πού αυτό τελικά θα καταλήξει.
Επιπροσθέτως βλέπουμε μία στροφή στην κατανάλωση σε άλλες ουσίες, κάτι που αποτυπώνεται και στα αιτήματα για υπηρεσίες στο ΚΕΘΕΑ». Ενώ την προηγούμενη δεκαετία έως και το 2015, το 85% των αιτημάτων ήταν για απεξάρτηση από την ηρωίνη, πλέον μόνο ένας στους τρεις κάνει αίτηση για οπιοειδή. Το 35%-37% ζητάει βοήθεια για την κατανάλωση κάνναβης και ένας στους τέσσερις βοήθεια για την κατανάλωση κοκαΐνης.
«Πλέον πολύ μεγάλο μέρος της διασκέδασης σχετίζεται με την κατανάλωση πολλών ειδών από διαφορετικές ουσίες και τις μείξεις αυτών. Σε αυτό το πλαίσιο, ψηλά στις προτιμήσεις παραμένει τo “έκσταση” (MDMA) και οι αμφεταμίνες, ακόμη και στην ακραία τους μορφή, που είναι η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη-σίσα. Καταναλώνονται παράλληλα με δραστηριότητες που συνδέονται με τη διασκέδαση, κυρίως με συναυλίες, πάρτι και γενικά μουσικές εκδηλώσεις, για τις οποίες οι ουσίες αυτές είναι σχεδόν ένα απαραίτητο αξεσουάρ.
Οι νέοι προσεγγίζουν τα ναρκωτικά χωρίς να ξέρουν τι είναι και χωρίς να ξέρουν τι προκαλούν αυτά. Και πλέον βλέπουμε μια μεγάλη ανοχή της κοινωνίας στο επίπεδο της χρήσης ουσιών βοηθητικών στη διασκέδαση. Σε αυτό εντάσσεται και η κάνναβη, η οποία σε μεγάλο βαθμό έχει απενοχοποιηθεί και θεωρείται από πολλούς –κακώς– περίπου ακίνδυνη. Το ζήτημα της κάνναβης δεν είναι τόσο η ίδια η ουσία, όσο η εισαγωγή σε μια κουλτούρα ότι μία ουσία είναι το συνοδό εργαλείο για τη διασκέδαση».
Σύμφωνα με τον κ. Παπαναστασάτο, «υπάρχουν πολλά που ωθούν τους νέους προς την κατανάλωση ουσιών και τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και λίγα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αναχώματα. Είμαστε μια κοινωνία καταναλωτών με συνείδηση καταναλωτική. Αυτό που βιώνουμε περιλαμβάνει την αναζήτηση της ικανοποίησης μέσα από την κατανάλωση. Εν προκειμένω, την κατανάλωση ουσιών.
Οταν αυτό συνδέεται με τη νεανική κουλτούρα διασκέδασης, ο συνδυασμός της κατανάλωσης της ουσίας με τον έντονο ηδονισμό είναι ένα εκρηκτικό μείγμα, που κάνει εξαιρετικά δύσκολη την οποιαδήποτε παρέμβαση αποσύνδεσης αυτών των δύο».
Το δε ζήτημα της διαθεσιμότητας των ουσιών σχεδόν έχει λυθεί. «Εμμέσως μπορείς να παραγγείλεις μέσα από το Ιντερνετ και να πάρεις ό,τι θέλεις. Πολλές ουσίες είναι νέες, δεν υπόκεινται καν σε έλεγχο ως επικίνδυνες και εξαρτησιογόνες και άρα δεν θεωρούνται παράνομες. Η ουσία δε που θα πάρεις, δεν ξέρεις ποια είναι και δεν ξέρεις στην πραγματικότητα τι επίδραση θα έχει», σημειώνει ο ίδιος.
«Εμμέσως μπορείς να παραγγείλεις μέσα από το Ιντερνετ και να πάρεις ό,τι θέλεις. Πολλές ουσίες είναι νέες, δεν υπόκεινται καν σε έλεγχο ως εξαρτησιογόνες και άρα δεν θεωρούνται παράνομες».
Πρόσφατα στοιχεία για τη χρήση ουσιών από νέους δεν υπάρχουν. Τα τελευταία διαθέσιμα για τη χρήση παράνομων ουσιών αφορούν στο 2019, όταν τουλάχιστον ένα στα έξι άτομα ηλικίας 16 έως 18 ετών στη χώρα μας είχε κάνει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας (κάνναβη –κυρίως–, κοκαΐνη, κρακ, «έκσταση», αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη, LSD ή άλλο παραισθησιογόνο, ηρωίνη, κεταμίνη κ.ά.).
Η «μοδάτη» ουσία
Σίσα: Φθηνό, άφθονο και θανάσιμο-1Η σίσα είναι μια συνθετική διεγερτική ψυχοδραστική ουσία που ανήκει στην κατηγορία των αμφεταμινών. Παράγεται από την πρόσμειξη διεγερτικών ουσιών που έχουν ως βάση τη μεθαμφεταμίνη και άλλων τοξικών ουσιών, όπως χλωρίνη, οινόπνευμα, διαλύτες, νέφτι, υγρά μπαταρίας, σαμπουάν, αλάτι, καύσιμα. Στην ουσία είναι μία κακής ποιότητας μεθαμφεταμίνη, πολύ επικίνδυνη για τη ζωή.
Είναι άοσμη, άχρωμη, πικρή στη γεύση και εξαιρετικά εξαρτησιογόνος. «Και συχνά υποτιμάται, παρά το γεγονός ότι είναι επικίνδυνη για τη σωματική υγεία και “ανοίγει” ψυχώσεις. Σε αναγκάζει να παίρνεις μεγάλη ποσότητα, γιατί η επήρειά της έχει ταχεία αποδρομή», σημειώνει στην «Κ» ο Ιορδάνης Περτετσόγλου, επικεφαλής του ΚΕΘΕΑ «Εξέλιξις», που υλοποιεί ένα από τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών στον δρόμο στην Αθήνα, τα μέλη των οποίων ήρθαν πρώτα σε επαφή με άτομα που λάμβαναν την ουσία.
Αναφερόμενος στην εμπειρία του από τα προγράμματα street work επισημαίνει ότι «η σίσα κυριαρχεί την τελευταία δεκαετία στο κέντρο της Αθήνας. Οι λόγοι είναι η τιμή της αλλά και η υποτίμηση της επικινδυνότητάς της. Οι χρήστες δεν θεωρούν ότι είναι κάτι το ιδιαίτερο. Το αντιμετωπίζουν σαν το κάπνισμα. Μας λένε “με κάνει να περνάω καλά, δεν με ρίχνει”. Και δεν υπολογίζουν τον κίνδυνο. Κυρίως οι νεότεροι. Αυτό είναι μάλλον μία γενική παρατήρηση. Σήμερα όλη η κοινωνία δεν αντιμετωπίζει τα ναρκωτικά όπως παλιότερα. Είτε αδιαφορεί είτε έχει βάλει άλλες προτεραιότητες».
Σύμφωνα με τον ΟΚΑΝΑ, το κόστος της στην «αγορά» είναι περίπου στα 2 ευρώ ανά δόση. Παρασκευάζεται σε αυτοσχέδια εργαστήρια και με συστατικά που κυκλοφορούν στο ελεύθερο εμπόριο. Στις ΗΠΑ έχει μετρηθεί ότι περίπου 5% των μαθητών λυκείου έχουν χρησιμοποιήσει κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.
Στην Ευρώπη, η διάδοσή της φαίνεται από τη μεγάλη αύξηση κατασχέσεων μεθαμφεταμίνης: από 1.375 περιπτώσεις το 2015, σε 28.089 κατασχέσεις το 2020. Η χρήση της μπορεί να είναι μέσω καπνίσματος, ενδοφλέβια ή και ενδορινικά.
Ως διεγερτικό προκαλεί υπερκινητικότητα, ευφορία, μειωμένη όρεξη, αυξημένη επιθυμία για ερωτική επαφή, αϋπνία, σύγχυση, αποπροσανατολισμό, άγχος, επιθετικότητα, παραισθήσεις, αύξηση αρτηριακής πίεσης, καρδιακές αρρυθμίες και καταστροφή των μικρών αιμοφόρων αγγείων στον εγκέφαλο. Σε περιπτώσεις υπερδοσολογίας μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα, εγκεφαλικό επεισόδιο, σπασμούς και θάνατο.
Το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ουσία κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα και πλέον είναι αρκετά δημοφιλής στους χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών φαίνεται και από τα στοιχεία του πρώτου Χώρου Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) του ΟΚΑΝΑ στο κέντρο της Αθήνας. Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε στην «Κ» ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ, Αθανάσιος Θεοχάρης, από το 2022 έως σήμερα έχουν απευθυνθεί στον ΧΕΧ 1.402 μοναδικοί ωφελούμενοι για ενέσιμη ή εισπνεόμενη χρήση ουσιών.
Από τις αρχές του 2023 έως και την περασμένη εβδομάδα είχαν γίνει 16.259 επισκέψεις για εποπτευόμενη χρήση στον χώρο αυτό, εκ των οποίων οι 6.575 αφορούν σε εισπνεόμενη χρήση της ουσίας σίσα. Δηλαδή, ποσοστό που ξεπερνά το 40% των επισκέψεων για ασφαλή χρήση αφορά την ουσία. Επίσης, σε πιλοτικό πρόγραμμα του ΟΚΑΝΑ με εστιασμένες παρεμβάσεις εντός καταυλισμών Ρομά φαίνεται ότι και εκεί υπάρχει εκτεταμένη χρήση της σίσα. Στις δε δράσεις street work έχουν διανεμηθεί από τον ΟΚΑΝΑ από το 2021 έως σήμερα συνολικά 13.039 κιτ εισπνεόμενης χρήσης για τη συγκεκριμένη ουσία.
Η διάδοση της σίσα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη δημιουργεί την ανάγκη για θεραπευτικές παρεμβάσεις. Ομως έως και σήμερα δεν υπάρχει κάποια επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπεία πανευρωπαϊκά για τη συγκεκριμένη ουσία. Σύμφωνα με τον κ. Θεοχάρη, ο ΟΚΑΝΑ μαζί με άλλους ευρωπαϊκούς φορείς και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας συμμετέχει στη διαδικασία διαμόρφωσης θεραπευτικού πρωτοκόλλου για την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη.
Οπως δήλωσε, «η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη, όπως και οι παρόμοιες ουσίες που υπάρχουν στο πεδίο, αποτελούν μια μεγάλη πρόκληση που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Ο ΟΚΑΝΑ με την έγκαιρη αντίδρασή του πραγματοποιεί δράσεις και παρέχει υπηρεσίες, όπως ο νέος ΧΕΧ, οι εστιασμένες παρεμβάσεις στο πεδίο σε ευάλωτους πληθυσμούς από τους streetworkers, η διανομή κιτ εισπνεόμενης χρήσης κ.ά., ώστε να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση και να καλύψει τις ανάγκες των συνανθρώπων μας που καλούνται να διαχειριστούν την εξάρτησή τους από την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη.
Παράλληλα, ως ΟΚΑΝΑ συμμετέχουμε ενεργά από τους πρώτους φορείς απεξάρτησης στην Ευρώπη στην προσπάθεια εύρεσης και διαμόρφωσης μιας μεθοδολογίας και ενός τεκμηριωμένου επιστημονικά πλαισίου θεραπευτικής αντιμετώπισης της εξάρτησης από την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη, σε συνεργασία με ευρωπαϊκούς εταίρους».
Συνθετικά κανναβινοειδή
Πέρα από την κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη, οι ειδικοί επιστήμονες έχουν σημάνει συναγερμό για τα συνθετικά κανναβινοειδή, τα οποία μιμούνται τις επιδράσεις της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης (THC), δηλαδή του βασικού ψυχοδραστικού συστατικού της κάνναβης. Οπως αναφέρει ο κ. Περτετσόγλου, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα συνθετικά κανναβινοειδή είναι διαδεδομένα στον μαθητικό πληθυσμό.
«Είναι πολύ ισχυρά, εμποτισμένα σε χημικά, πολλαπλάσια δραστικότερα από την κάνναβη και τοξικά. Είτε μιλάμε για συστηματική χρήση είτε για πειραματισμό, όσοι τα χρησιμοποιούν δεν ξέρουν με τι έχουν να κάνουν». «Η ηρωίνη δεν είναι πλέον μια σταθερή ουσία και μέρα με τη μέρα θα έχει και άλλες προσμείξεις.
Αυτό που μας ανησυχεί για το μέλλον είναι και τα συνθετικά οποιοειδή. Εχουμε πληροφορίες ότι έρχεται με ένταση η συνθετική ηρωίνη, η φαιντανύλη (σ.σ. ισχυρό οποιοειδές αναλγητικό 50 φορές πιο ισχυρό από την ηρωίνη και 70 φορές από τη μορφίνη). Ηδη υπάρχει μια αυξητική τάση στην Ευρώπη. Προς το παρόν, ευτυχώς, δεν την έχουμε δει στην Ελλάδα».
Πέγκυ Σκουλού
