Κώστας Σαμαράς
Η ηφαιστειακή τέφρα έφτασε έως την στρατόσφαιρα και η θερμοκρασία στον πλανήτη έπεσε κατά 6 βαθμούς Κελσίου. Μόνο μία φορά έκτοτε έχει θεριέψει η φύση με τέτοια αγριότητα
The Day the World Exploded». Έτσι τιτλοφορήθηκε σε σχετικό βιβλίο η έκρηξη του ηφαιστείου της Κρακατόα, ενός ακατοίκητου νησιού της Ινδονησίας, τον Αύγουστο του 1883. Ήταν τόσο ισχυρή, ώστε τα πελώρια τσουνάμι που προκλήθηκαν αφάνισαν 300 χωριά και 36.000 ανθρώπους στα γύρω νησιά, ενώ η βροντή της έκρηξης ακούστηκε έως την Αυστραλία και την Ινδία. Τα δύο τρίτα του τότε νησιού κατέρρευσαν, ενώ η ηφαιστειακή τέφρα εκτοξεύτηκε τόσο ψηλά, που η πιο λεπτή ταξίδεψε με τα σύννεφα γύρω στη Γη και έκανε για αρκετό καιρό τις δύσεις του Ήλιου πιο κόκκινες από τις συνηθισμένες.
Η διασπορά της στην ατμόσφαιρα προκάλεσε έναν σοβαρό ηφαιστειακό χειμώνα, με τις παγκόσμιες θερμοκρασίες να μειώνονται κατά 1,2 °C για 5 χρόνια, πυροδοτώντας στο διάστημα αυτό ασυνήθιστα ακραία καιρικά φαινόμενα σε όλη τη Γη.
Αυτή η βιβλική καταστροφή, που θεωρείται ορόσημο στη σύγχρονη ιστορία των ηφαιστειακών φαινομένων, δεν μπορεί σύμφωνα με τους γεωλόγους να συγκριθεί σε ένταση με την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, τον 17ο αιώνα π.Χ.!
Η ενέργεια που εκλύθηκε από αυτήν αντιστοιχούσε με την ταυτόχρονη έκρηξη εκατοντάδων ατομικών βομβών σε κλάσματα του δευτερολέπτου. Η μανία της φυσικής δύναμης που εξαπολύθηκε προς πάσα κατεύθυνση είναι ασύλληπτη για τον κοινό, ανθρώπινο νου.
Όταν η γη στο νησί που λεγόταν τότε Στρογγυλή (λόγω του σχήματός του) βρυχήθηκε, δισεκατομμύρια τόνοι μάζας εκτοξεύτηκαν μέσα από ένα ηφαιστειακό μανιτάρι, που έφτασε σε ύψος τα 35.000 χλμ.
Η ηφαιστειακή τέφρα αναρριχήθηκε έως την στρατόσφαιρα και διασκορπίστηκε στα πέρατα της Γης, φτάνοντας ανατολικά έως την Αρμενία και τις βόρειες ακτές του Εύξεινου Πόντου, ενώ προς τη δύση βρέθηκαν δείγματά της έως και τη Γροιλανδία! Η θερμοκρασία στην επιφάνεια του νησιού έφθασε τους 450 βαθμούς Κελσίου, ενώ δημιουργήθηκε μια καλδέρα διαμέτρου 17 χιλιομέτρων, από τις μεγαλύτερες στον κόσμο.
Το θείο που είχε σκορπιστεί στην ατμόσφαιρα διαμορφώθηκε σε σταγονίδια, προκαλώντας σημαντική ψύξη της γήινης επιφάνειας. Αποτέλεσμα ήταν ένας ηφαιστειακός χειμώνας σε παγκόσμια κλίμακα, με συνέπεια την πτώση της θερμοκρασίας κατά 6 °C μέσο όρο.
Τα θηριώδη κύματα που γέννησε η έκρηξη έφτασαν έως τα 30 μέτρα σε ύψος. Αφάνισαν τα μικρά νησιά που βρήκαν στο δρόμο τους και ταξίδεψαν έως την Κρήτη, σαρώνοντας ύστερα από μισή ώρα με 45 λεπτά τις βόρειες ακτές του νησιού.
Ένας κινέζικος μύθος αναφέρει ότι ο λαός χρέωσε κάποτε στον αυτοκράτορα μια απότομη μεταβολή των καιρικών συνθηκών, θεωρώντας ότι εξόργισε τους θεούς με τον έκλυτο βίο που διήγαγε. Αυτή η γραπτή ιστορία τοποθετείται στον 17ο αιώνα π.Χ. Κάποιοι επιστήμονες μάλιστα έχουν συνδέσει το φαινόμενο με τις 10 πληγές του Φαραώ στην Αίγυπτο…
Η ηφαιστειακή έκρηξη στη Σαντορίνη, η οποία τοποθετείται χρονικά μεταξύ 1627 και 1600 π.Χ. (με πιθανότερη χρονολογία το 1613), θεωρείται μαζί με την αντίστοιχη στο Ταμπόρα της Ινδονησίας το 1815, ως οι μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Φυσικά, η Σαντορίνη, άλλαξε, ως γνωστόν, ριζικά μορφή, με την καταβύθιση ενός τεράστιου κομματιού στο εσωτερικό του νησιού. Η σημερινή Σαντορίνη δεν είναι τίποτε άλλο παρά το χείλος του κρατήρα πριν από την έκρηξη. Παράλληλα, θάφτηκε ο προϊστορικός οικισμός της στην περιοχή Ακρωτήρι, που σύμφωνα με τα ευρήματα αντιστοιχούσε σε έναν πολύ προηγμένο πολιτισμό για την εποχή.
Μολονότι οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι περισσότεροι από 10.000 κάτοικοι του νησιού είχαν ξεκάθαρες προειδοποιήσεις για την επικείμενη καταστροφή λόγω της έντονης προσεισμικής δραστηριότητας, το ενδεχόμενο να εγκατέλειψαν πρόωρα το νησί, μοιάζει σχεδόν αδύνατο. Η καταστροφή ήταν τόσο μεγάλης κλίμακας και ταχύτητας και οι κάτοικοι τόσοι πολλοί, που θεωρείται απίθανο να οργανώθηκε μια μαζική εκκένωση.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, το γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί ούτε σκελετοί, ούτε συντρίμμια πλοίων στο Ακρωτήρι, δεν σημαίνει και ότι δεν πρόκειται να βρεθούν στο μέλλον. Έως τώρα έχει εντοπιστεί και ερευνηθεί μόνο ένα κομμάτι της ξηράς.
Το αρχαίο λιμάνι ωστόσο δεν έχει βρεθεί ακόμα και μόνον όταν ανακαλυφθεί και ανασκαφούν τα σημεία που ήταν συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι, θα εξαχθούν σημαντικές και πολύτιμες πληροφορίες για τις τελευταίες δραματικές ώρες της πόλης, όπως και για την τύχη των κατοίκων της. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι στο βυθισμένο αρχαίο λιμένα θα βρεθούν σκελετοί (ηλικίας 3.500 χρόνων), όπως έγινε και στο Ερκολάνο, που καταστράφηκε από την έκρηξη του Βεζούβιου.
Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης θεωρείται υπεύθυνη και για την καταστροφή του πανίσχυρου Μινωικού στόλου, που πιστεύεται ότι επέφερε και την πτώση του Μινωικού πολιτισμού περίπου 150 χρόνια αργότερα.
Οι Μινωίτες βάσιζαν την ευμάρεια και ασφάλειά τους στα καράβια τους. Από τη στιγμή που επλήγη το βασικό μέσο διαβίωσης και άμυνας τους, έγιναν έρμαια της λεηλατικής μανίας, πιθανότατα των Πελοποννήσιων Μυκηναίων που έφτασαν στο νησί.
Το ηφαίστειο βρυχήθηκε ξανά το 1925 και για τρία χρόνια ήταν δραστήριο, δημιουργώντας νέες νησίδες και δίνοντας στη Σαντορίνη τη σημερινή, τελική μορφή της. Οι εκρήξεις εκτόξευσαν ηφαιστειακή τέφρα στον ουρανό που έφτασε τα 3.3 χιλιόμετρα σε ύψος. Κομμάτια λάβας έπεσαν στην γύρω περιοχή σε ακτίνα 850 μέτρων.
Εκτιμάται ότι 100 εκατομμύρια κυβικά λάβας ξεχύθηκαν προς 2 βασικές κατευθύνσεις, μία σε κάθε πλευρά τη Μικρής Καμένης, γεμίζοντας το κενό που χώριζε την Νέα Καμένη και αυξάνοντας σημαντικά την επιφάνεια της στεριάς του νησιού που τώρα είχε γίνει πια μία ενιαία μάζα. Η ανατολική ακτή της Νέα Καμένης βυθίστηκε, ενώ μεταξύ άλλων σχηματίστηκε ο θόλος «Δάφνη».
Ακολούθησαν οι εκρήξεις της διετίας 1939-41 και αυτή του 1950, τελευταία έως σήμερα. Καμία απ’ αυτές (ούτε του 1925) ήταν φονική, εν αντιθέσει με τον τρομερό σεισμό του 1956 – εκ των ισχυρότερων του 20ου αιώνα στην Ευρώπη – ο οποίος δεν είχε όμως σχέση με το ηφαίστειο.
Ο τρομακτικός βρυχηθμός του ηφαιστείου της Σαντορίνης: Η ισχυρότερη έκρηξη που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα
Η τελευταία έκρηξη σημειώθηκε το 1950
Η κατά καιρούς ηφαιστειακή δραστηριότητα δημιούργησε τεράστια προβλήματα στην παραγωγή, καταστρέφοντας καλλιέργειες, από την άλλη όμως συνέβαλε στη ραγδαία τουριστική ανάπτυξη του νησιού, κάνοντας το διάσημο σε όλο τον κόσμο.
Το 1967 οι ανασκαφές του αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου στο Ακρωτήρι έφεραν στο φως τον προϊστορικό οικισμό της περιοχής. Φυσικά μετά την κατακλυσμική έκρηξη του 17ου αιώνα π.Χ. δεν είχε μείνει τίποτα πάνω στο νησί που να θυμίζει ότι υπήρξε ανθρώπινη ζωή. Οι γεωλόγοι και οι ηφαιστειολόγοι δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να συμβεί κάτι ανάλογο στο μέλλον. ‘Η μάλλον είναι σχεδόν σίγουροι ότι θα συμβεί…
Αλλά αυτό είναι ένα πρόβλημα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα πιθανόν σε περίπου 17.000 χρόνια από τώρα. Όπως συνηγορούν οι αναλυτές, χρειάζονται περίπου 20.000 χρόνια για να συσσωρευτεί ξανά τόση φυσική δύναμη στα έγκατα της γης και να δημιουργηθούν οι συνθήκες για μια ανάλογη κοσμογονική έκρηξη.
