Κώστας Σαμαράς
Τα παιδιά των Δανών είναι τα πιο ευτυχισμένα στον κόσμο! –Ποιος το λέει; Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) το λέει, που κάτι θα ξέρει παραπάνω από ‘μας, αφού διεξήγαγε σχετική έρευνα σχεδόν για τρεις δεκαετίες.
Και γιατί οι Δανοί γονείς είναι τόσο επιτυχημένοι, αφού ούτε ήλιο έχουν, ούτε αθάνατη Ελληνίδα γιαγιά να βοηθάει; Κατ’ αρχάς, να πούμε ότι ανεξαρτήτως παιδαγωγικών μεθόδων, οι βάσεις της φημισμένης αυτής ευτυχίας χτίζονται και πάνω στο στέρεο έδαφος που προσφέρει ένα κράτος πρόνοιας. Πόση άδεια λοχείας έχει η μαμά απ’ τη Δανία; Ποιο είναι το επίδομα πολυτεκνίας; Ποιο το καθεστώς δημόσιας εκπαίδευσης; Κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες δεν μπορούν, φυσικά, να βγουν εκτός συζήτησης, αφού είναι καθοριστικοί. Ωστόσο στο «εδώ και τώρα» έχει σημασία -ή, τουλάχιστον, εμείς κρίνουμε ότι έχει σημασία- να εξετάσουμε όχι όσα δεν μπορούμε ούτε να φανταστούμε, αλλά όσα μπορούμε να μάθουμε.
Υπεράδεια εγκυμοσύνης και λοχείας δεν μπορούμε ν’ αποκτήσουμε απ’ τη μια μέρα στην άλλη, δημόσιους παιδικούς σταθμούς διαστημικών προδιαγραφών δεν προβλέπεται ν’ αποκτήσει η μικρή μας χώρα στο άμεσο μέλλον, αλλά πέντε-δέκα μαθήματα απ’ τους Δανούς γονείς μπορούμε να τα πάρουμε. Στο περιοδικό Fatherly διαβάζουμε άρθρο που συνοψίζει τα βασικά σημεία των μεθόδων των Δανών γονέων, όπως αυτά αναλύθηκαν στο βιβλίο «The Danish Way of Parenting», το… ξεζουμίσαμε, το μεταφράσαμε και σας το παρουσιάζουμε:
1. Το ελεύθερο παιχνίδι είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των παιδιών
Έρευνες έχουν δείξει ότι το ελεύθερο παιχνίδι διδάσκει στο παιδί πώς να μειώνει το άγχος του, πώς να είναι περισσότερο προσαρμοστικό και, ταυτόχρονα, βελτιώνει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Κάνει επίσης τα παιδιά να νιώθουν ότι… έχουν τον έλεγχο, αίσθηση που τα βοηθά να αναπτύξουν ικανότητες αυτονομίας και αυτοελέγχου μεγαλώνοντας. Οι Δανοί θεωρούν τόσο σημαντικό το παιχνίδι, που το εντάσσουν σημαντικά ακόμη και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Πρακτικά: -Βρείτε χρόνο για παιχνίδι που δεν περιλαμβάνει οθόνες και ενθαρρύνετε το παιδί να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του –να παίξει έξω, να ζωγραφίσει, να λερωθεί, να χοροπηδήσει και να φτιάξει τρελά σενάρια με το μυαλό του. -Προσπαθήστε να εντάξετε το παιδί σε ομάδες με παιδιά διαφορετικών ηλικιών, ούτως ώστε να μπορέσουν οι μικρότεροι να πάρουν σημαντικά μαθήματα από τους μεγαλύτερους και οι δεύτεροι να εξασκηθούν στην καθοδήγηση και προσοχή των μικρότερων.
2. Το να προστατεύεις τα παιδιά από κάθε δυσάρεστο συναίσθημα σαμποτάρει τη συναισθηματική τους ανάπτυξη
Τα παιδιά των Δανών μεγαλώνουν με παραμύθια του Άντερσεν, όπως το «Κοριτσάκι με τα σπίρτα», όπου ένα γλυκό, ευγενικό και πάμφτωχο, ορφανό κοριτσάκι πεθαίνει μόνο στον δρόμο από υποθερμία. Γιατί διαβάζουν στα παιδιά τέτοιες ιστορίες; Είναι σαδιστικά γουρούνια; Μάλλον όχι. Απλώς, πιστεύουν ότι το να εξερευνάς και να μιλάς για κάθε είδους συναίσθημα (ακόμη κι αν είναι πολύ δυσάρεστο) βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν ικανότητες ενσυναίσθησης αλλά και να έρθουν σε επαφή με τον εσωτερικό τους κόσμο, που δεν είναι πάντα φωτεινός. Πρακτικά: -Μην προσπαθείτε να ξεφύγετε από δύσκολες θεματικές (όπως ο θάνατος ή το σεξ), όταν ανοίγονται απ’ το παιδί. -Βεβαιωθείτε ότι απαντάτε με τρυφερότητα αλλά ειλικρίνεια στις ερωτήσεις του παιδιού κι ότι εκείνο μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια απ’ το ψέμα.
3. Ναι στην επιβράβευση, αλλά με μέτρο
Δεν είναι ότι οι Δανοί δεν πιστεύουν στην επιβράβευση, απλώς αποφεύγουν να τοποθετήσουν τα παιδιά τους στο ψηλότερο διαθέσιμο βάθρο, γνωρίζοντας ότι αυτό μπορεί να αποβεί καταστροφικό. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι τα παιδιά που ακούν συνέχεια πόσο έξυπνα είναι, έχουν αυξημένες πιθανότητες να «το βάλουν κάτω» όταν αντιμετωπίσουν κάποια δυσκολία. Ενδέχεται να νιώσουν ότι λόγω της δεδομένης ευφυΐας τους, δεν χρειάζεται να δουλέψουν σκληρά –και το να δουλέψουν σκληρά για κάτι τα κάνει, μοιραία, να νιώθουν λιγότερο έξυπνα απ’ αυτό που έχουν συνηθίσει ν’ ακούνε. Πρακτικά: -Επιβραβεύστε την προσπάθεια και τις πρωτοβουλίες, όχι τη φυσική ικανότητα –«Διάβασες πολύ και τα κατάφερες. Μπράβο σου!» αντί για «Είσαι τόσο καλός στα μαθηματικά! Είσαι πανέξυπνος!». -Είναι λογικό να στεναχωριέστε κι εσείς όταν το παιδί απογοητεύεται από το αποτέλεσμα μιας προσπάθειάς του, αλλά είναι κρίσιμο να το βοηθήσετε να καταλάβει τις αιτίες της όποιας αποτυχίας και να το ενθαρρύνετε να ξαναπροσπαθήσει, αντί να το «κανακέψετε» δίνοντας την εντύπωση ότι… υπάρχει «δεν μπορώ».
4. Οι Δανοί γονείς αποφεύγουν την γκρίνια Είναι ειδήμονες στο να βλέπουν τη θετική πλευρά των πραγμάτων:
αντί να γκρινιάξουν που ο καιρός είναι κακός, νιώθουν ευγνώμονες που η βροχή δεν τους «πέτυχε» στις διακοπές. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η σκόπιμη επανεξέταση των γεγονότων υπό φωτεινότερο πρίσμα κάνει τους ανθρώπους πιο προσαρμοστικούς και σκεπτόμενους. Οι Δανοί, όπως υποστηρίζεται στο βιβλίο, δεν αρνούνται ότι ένα γεγονός είναι δυσάρεστο, απλώς δίνουν το παράδειγμα «ρεαλιστικής αισιοδοξίας» στα παιδιά τους διδάσκοντάς τα να αντιμετωπίζουν με χαμόγελο τις δυσκολίες. Πρακτικά: -Αναγνωρίστε τις στιγμές που είστε αρνητικοί και επανεξετάστε τις προσπαθώντας να βρείτε την καλή πλευρά. Κι αν αυτό σας ακούγεται λίγο σαν τους στίχους του γνωστού τραγουδιού «Κάνε υπομονή/ Κι ο ουρανός θα γίνει πιο γαλανός» είναι γιατί οι Δανοί έχουν πραγματικά πολύ σπάνια την ευκαιρία να απολαύσουν έναν γαλανό ουρανό. -Προσπαθήστε να αποφύγετε φράσεις και λέξεις υπερβολικές όπως «Λατρεύω», «Μισώ», «Ποτέ!» κ.λπ. Τα παιδιά θα ενστερνιστούν την απολυτότητά σας ακόμα κι αν για εσάς δεν ήταν παρά ένα σχήμα λόγου κι αυτό θα τα κάνει πιο δύσκαμπτα κοινωνικά.
5. Ενσυναίσθηση: Η ικανότητα να αναγνωρίζεις και να καταλαβαίνεις τα συναισθήματα των άλλων
Σε μια εποχή που ο ναρκισσισμός είναι στα πάνω του, στη Δανία υπάρχουν εθνικά προγράμματα που διδάσκουν στα παιδιά ενσυναίσθηση και πολιτιστικές και γλωσσικές πρακτικές που καλλιεργούν την συναισθηματική νοημοσύνη. Πρακτικά: -Προσπαθήστε να κατανοείτε τους άλλους ανθρώπους αντί να τους κρίνετε και περιορίστε τα κακεντρεχή σχόλια. -Βοηθήστε τα παιδιά να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους χωρίς να τα κατακρίνετε. -Συνδέστε τις πράξεις των παιδιών με τα συναισθήματά τους –«Καταλαβαίνω ότι τώρα έχεις θυμώσει, αλλά πρέπει να φύγουμε γιατί η γιαγιά μας περιμένει».
6. Οι καυγάδες με τα παιδιά δεν είναι μάχες εξουσίας
Το εξουσιαστικό μοντέλο διαπαιδαγώγησης απορρίπτεται από τους Δανούς γονείς, αφού θεωρούν ότι οδηγεί σ’ έναν κύκλο γονεϊκής αυστηρότητας και ακραίας αντίδρασης από την πλευρά των παιδιών. Προτιμούν η σχέση με τα παιδιά τους να χαρακτηρίζεται από σεβασμό και επικοινωνία κι όχι από αυστηρότητα και μάχες για το ποιος θα νικήσει. Πρακτικά: -Είναι απόλυτα λογικό να βάζουμε όρια στα παιδιά και να θεσπίζουμε κανόνες, αλλά είναι εξίσου λογικό τα παιδιά να τεστάρουν και να αμφισβητούν την «εξουσία» μας. Αντιμετωπίστε την «κακή» συμπεριφορά των παιδιών ως ευκαιρία να τους διδάξετε κάτι σημαντικό. -Δείξτε τους ότι ακούτε με προσοχή ό,τι σας λένε ακόμα κι όταν διαφωνείτε και πρόκειται να πείτε όχι –«Ξέρω ότι θες να δεις κι άλλο επεισόδιο, το καταλαβαίνω, αλλά είναι ώρα να πάμε για ύπνο». -Προσπαθήστε να βρείτε λύσεις που ικανοποιούν και τις δύο πλευρές και που δεν καθιστούν μόνο εσάς νικητή –«Τώρα πρέπει να πάμε για ύπνο, αλλά αύριο θα ξεκινήσουμε να παίζουμε νωρίτερα για να έχουμε περισσότερη ώρα».
7. Οι Δανοί… κάνουν πολύ παρέα με τα παιδιά τους
Όταν έχει κρύο, τα κουκουλώνουν καλά και τα παίρνουν μαζί τους. Όταν πηγαίνουν για καφέ με φίλους, δεν τ’ αφήνουν στη γιαγιά. Όταν πηγαίνουν ταξίδι, προτιμούν να πηγαίνουν οικογενειακώς. Κάνουν μαζί δραστηριότητες, βόλτες και παίζουν πολύ. Πρακτικά: -Εντάξτε στη ζωή σας τα παιδιά (αν δεν το κάνετε ήδη), ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι ορισμένες πτυχές της θα δυσκολεύσουν. Εννοείται ότι επιβάλλεται και ο ιδιωτικός χρόνος ή ο χρόνος που αφιερώνεται αποκλειστικά στο άλλο σας μισό, αλλά μη φοβάστε να συμπεριλάβετε τα παιδιά στις δραστηριότητες σας.
