Κώστας Σαμαράς
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαρία Ευθυμίου μιλάει στην «ΠτΚ» για το νέο της βιβλίο, τους σημερινούς Ελληνες, τονίζει τη δύναμη της γλώσσας μας, εκφράζει την άποψή της για την Κυβέρνηση και τη Συμφωνία των Πρεσπών.
Πώς ξεκίνησε αυτή η σχέση αγάπης σας με την Ιστορία;
Ξεκίνησε από παιδί, από τη φιλαναγνωσία μου. Και από την πνευματική απόλαυση που αντλώ από την παρατήρηση της ζωής: Των κοινωνιών, των ανθρώπων, του εαυτού μου.
Στο βιβλίο σας «Μόνο λίγα χιλιόμετρα», μέσα σε 280 σελίδες, ξετυλίγετε, μαζί με τον Μάκη Προβατά, την Παγκόσμια και την Ελληνική Ιστορία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με τρόπο εύληπτο και ελκυστικό. Πώς προέκυψε η δημιουργία αυτού του βιβλίου;
Ηταν ιδέα του Μάκη Προβατά. Είχε ήδη κάνει ένα βιβλίο με τον ακαδημαϊκό Δ. Νανόπουλο και σκέφθηκε να είμαι εγώ το επόμενο άτομο με το οποίο θα συνομιλούσε για την επιστήμη του -στη δικιά μου περίπτωση, για την επιστήμη της Ιστορίας.
Εύληπτα και ελκυστικά. Εάν διέθεταν αυτά τα χαρακτηριστικά τα σχολικά βιβλία, θα υπήρχε, στον βαθμό που διαπιστώνεται, η άγνοια μεγάλων ιστορικών μας γεγονότων από τους μαθητές;
Δεν γνωρίζω πόσο τα σημερινά βιβλία Ιστορίας του σχολείου είναι εύληπτα και ελκυστικά γιατί δεν τα έχω διαβάσει. Τον μεγάλο ρόλο, πάντως, τον έχει πάντα ο δάσκαλος. Εκείνος κάνει τη διαφορά. Εκείνος δημιουργεί το ελκυστικό ή όχι περιβάλλον μάθησης την ώρα της διδασκαλίας του.
Εχετε πει ότι η γλώσσα μας είναι το όπλο μας. Κατά πόσο θεωρείτε ότι απειλείται;
Ως Ελληνες δεν διαθέτουμε μεγαλύτερο όπλο από τη γλώσσα μας. Είναι η ταυτότητά μας. Μια γλώσσα πλούσια, παντοδύναμη, ποιητική, με βαθιά ιστορία στον χρόνο. Που απειλείται από την αθρόα υιοθέτηση αγγλικών όρων και τον καταιγιστικό παραμερισμό των αντίστοιχων ελληνικών˙ από τα greeklish˙ από την αδιαφορία μας.
Υπό την απειλή αυτή, τις «ασπίδες» είναι σε θέση να υψώσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα;
Ναι, εάν το αποφασίσει και εάν ταχθεί σε αυτό, καθώς είναι θέμα συνολικής εκπαίδευσης και καλλιέργειας και δεν αφορά μόνον τη γλώσσα αλλά το σύνολο της πολιτισμικής μας αρματωσιάς. Που, δόξα τω Θεώ, δεν μας λείπει καθώς η σύγχρονη Ελλάδα παράγει υψηλού επιπέδου λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο, μουσική, στιχουργία, ζωγραφική, γλυπτική. Και, θα προσέθετα, ευρηματική γελοιογραφία και διαφήμιση. Και υπέροχη μαγειρική.
Υπάρχει φλέβα. Μπορούμε να τρυγήσουμε από αυτήν ώστε να αισθανθούμε όμορφα για την κοινωνία μας και τις δυνατότητές της. Μπορούμε να αντλήσουμε αυτοπεποίθηση από το παρόν μας και όχι μόνον από το αρχαίο μας παρελθόν. Με οδηγό, βέβαια, πάντα την αδιάσπαστη, τη μαγευτική ελληνική γλώσσα. Που εμπεριέχει ολόκληρο τον κόσμο μας. Τη δύναμή μας.
Αλαζόνες για το ιστορικό μας παρελθόν, παθιασμένοι (είναι δημιουργικό το πάθος μας, αλήθεια;), αυτοκαταστροφικοί. Η ψυχοσύνθεση του Ελληνα επιδέχεται θεραπείας;
Δεν χρειάζεται ν’ αλλάξουμε ολότελα. Χρειάζεται να μειώσουμε τα αρνητικά μας και να κρατήσουμε τα θετικά μας.
Αυτό σαφώς απαιτεί ενδοσκόπηση. Διαθέτουμε, λέτε, την απαραίτητη εξάρτυση για αυτήν την καταβύθιση εντός μας; Η κρίση μάς έχει παράσχει κάποια εξαρτήματα;
Η κρίση έχει κάνει πολλούς από εμάς περισσότερο αυτοκριτικούς, περισσότερο σεμνούς, λιγότερο κούφιους και λιγότερο αλαζόνες. Αυτό, έστω κι αν έρχεται με τεράστια καθυστέρηση, προοιωνίζεται καλύτερο μέλλον. Μακάρι. Θα φανεί.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας σήμερα, παρακολουθώντας τις εξελίξεις εντός και πέριξ της Ελλάδας;
Μήπως βυθιστούμε ακόμη βαθύτερα. Μήπως, τελικά, δεν ανακάμψουμε ηθικά και, εξ αυτού, και πολιτικά και οικονομικά. Τούτο θα αυξήσει τις απειλές για την ύπαρξή μας στην περιοχή στην οποία ζούμε. Δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού.
Πώς θα σχολιάζατε την πλεύση της χώρας όπως τη χαράζει η σημερινή κυβέρνηση;
Πρόκειται για μία κυβέρνηση που δεν μας έχει, κατά τη γνώμη μου, πάει πουθενά, ούτε καν εκεί που έμεινε η προηγούμενη κυβέρνηση συνασπισμού την οποία, με αφορμή την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και πριν τη λήξη της θητείας της, προ τριετίας ανέτρεψε. Ολα αυτά για να φέρει, επειγόντως δήθεν, μίαν άλλην πολιτική. Πράγμα, όμως, που δεν συνέβη καθόλου. Μα καθόλου.
Πάντως, προκειμένου κάποτε να τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος που από το 1943 ως κοινωνία συντηρούμε πριονίζοντας το κλαδί στο οποίο καθόμαστε, χρειάζεται, ως φαίνεται, να ζήσουμε και μια κυβέρνηση σαν την παρούσα. Ισως τούτο φέρει, στο μέλλον, μιαν υγιέστερη, ψυχραιμότερη, πιο ισορροπημένη, λιγότερο στρεβλωμένη και λιγότερο ιδεοληπτική προσέγγισή μας στα πράγματα. Αρκεί να προλάβουμε να μην καταρρεύσουμε ολότελα. Να μην συντριβούμε. Γιατί γύρω μας κι εντός μας τρέχουν πολλές εξελίξεις και ο χρόνος δεν μας περιμένει. Δεν έχουμε την πολυτέλεια αυτή. «Οι καιροί ου μενετοί».
«Γιατί όχι ”Βορειομακεδόνες”;»
Η άποψή σας για τη Συμφωνία των Πρεσπών;
Εφόσον συμφωνήθηκε ο όρος «Βόρεια Μακεδονία», γιατί οι κάτοικοί της δεν θα λέγονται «Βορειομακεδόνες», αλλά απλά «Μακεδόνες»; Οι κάτοικοι της Ν. Αφρικής λέγονται «Νοτιοαφρικανοί», της Β. Κορέας «Βορειοκορεάτες», της άλλοτε Δυτ. Γερμανίας «δυτικογερμανοί» κ.λπ. Εκείνοι, γιατί όχι;
Εν πάση περιπτώσει, το πράγμα θα πάρει πλέον τον δρόμο του. Στο μεταξύ, η Β. Μακεδονία θα ενταχθεί στους διεθνείς Οργανισμούς στους οποίους ανήκουμε κι εμείς, και αυτό δεν είναι αρνητικό. Αποτελεί μια κάποια βαλβίδα ασφαλείας. Που ας ελπίσουμε πως θα αποδειχθεί επαρκής μπροστά στις εξελίξεις που έρχονται.
Πέραν του ότι διδάσκετε 37 χρόνια στο Πανεπιστήμιο, μετράτε 2.300 ώρες διδασκαλίας στο ευρύ κοινό, άνευ υλικής αμοιβής. Τι διαπιστώσατε από αυτή την εμπειρία;
Οτι στην Ελλάδα υπάρχουν όχι λίγοι άνθρωποι που ποθούν τη μάθηση και τον ήρεμο και ουσιαστικό στοχασμό.
Αγαπάτε και την ποίηση. Είστε η μεταφράστρια, από τα αγγλικά, του ποιητικού έργου της Ραχήλ Αντζέλ-Νάγκλερ. Στο δε βιβλίο σας «Μόνο λίγα χιλιόμετρα», βλέπουμε υποσημειώσεις με στίχους της αλλά και στίχους άλλων ποιητών. Ποια νήματα συνδέουν Ιστορία και Ποίηση;
Τα δύο αυτά πεδία συνδέονται από το γεγονός ότι στο κέντρο τους βρίσκεται ο άνθρωπος και η ζωή. Αυτό αποτελεί το κοινό τους σημείο έμπνευσης.
Ασχολείστε με την ορειβατική πεζοπορία, με το ράφτινγκ. Εχετε κολυμπήσει στον Κόλπο των Παγετώνων στην Αλάσκα, σε λίμνη κρατήρα ηφαιστείου στην Καμτσάτκα. Χορεύετε, τραγουδάτε, καταπιάνεστε με τη διακόσμηση. Ποιες εσωτερικές σας ανάγκες τροφοδοτούν αυτές οι δραστηριότητες;
Καλύπτουν τόσο την ανάγκη άμεσης συνομιλίας μου με τη φύση και με τους ανθρώπους, όσο και την ανάγκη της δημιουργίας. Και της χαράς της ζωής.
Με τι είναι συνυφασμένες οι ιδανικές καλοκαιρινές διακοπές για εσάς;
Δεν αγαπώ τις μακρές διακοπές και δεν αποζητώ αυτές να είναι αναγκαστικά μες στο καλοκαίρι. Για τα δεδομένα του ελληνικού κλίματος, τις προτιμώ αργά το φθινόπωρο ή αργά την άνοιξη οπότε όλα είναι ήρεμα και αυθεντικότερα. Εξ άλλου, τότε κάνω τα καλύτερά μου μπάνια σε θάλασσες μυστικές και απόκοσμες. Και περπατώ σε μονοπάτια νησιών και βουνών χλωρά, στις «φυλλωσιές του ανέμου».
