Κώστας Σαμαράς
Στον πορθμό του Ευρίπου βρίσκεται μια γέφυρα με ιστορία 2.500 χρόνων που αποτελεί ένα μηχανολογικό «θαύμα» αμιγώς ελληνικής έμπνευσης.
Αν ταξιδέψετε μέχρι την Χαλκίδα δεν μπορείτε να μην σταματήσετε για να θαυμάσετε την παλαιά γέφυρα αλλά και το μοναδικό φαινόμενο με τα “τρελά νερά” του Ευρίπου.
Η συρταρωτή ή τοξωτή γέφυρα του Ευρίπου είναι με σιγουριά το σημείο αναφοράς όχι μόνο για την Χαλκίδα αλλά και για ολόκληρη την Εύβοια και η ιστορία της ξεπερνά τα 2.500 χρόνια! Η γέφυρα ανακατασκευάστηκε πολλές φορές και προσαρμόστηκε στις ανάγκες της κάθε εποχής, μέχρι να φτάσει στη σημερινή συρταρωτή της μορφή.
Η ιστορία της
Η πρώτη καταγραφή για ύπαρξης γέφυρας στο σημείο γίνεται το 410 π.Χ., όταν οι Χαλκιδείς μετά την αποχώρηση τους από την Αθηναϊκή Συμμαχία και φοβούμενοι ναυτικό αποκλεισμό ως αντίποινα έκτισαν μια ξύλινη γέφυρα.
Την Ρωμαϊκή περίοδο έχουμε πάλι αναφορές στην γέφυρα αλλά και στο πλάτος τους πορθμού που καταγράφεται στα 60 περίπου μέτρα.
Στην Βυζαντινή περίοδο και επί Ιουστινιανού υπάρχουν σαφείς αναφορές στην ύπαρξη κινητής γέφυρας που επιτρέπει την ναυσιπλοΐα. Με την έλευση των Ενετών στην Χαλκίδα, η πρώτη σημαντική αλλαγή είναι η δημιουργία του δεύτερου κλάδου του πορθμού όταν δημιουργήθηκε και οχυρώθηκε η ενδιάμεση υφαλονησίδα η οποία αναφάνηκε όταν ξεμπαζώθηκε τμήμα του Boιωτικού επιχώματος. Τώρα, η υφαλονησίδα συνδέεται με τη Βοιωτία μέσω λίθινης τοξωτής γεφύρας, με πλήθος από 5-6 καμάρες.
Επί Τουρκοκρατίας η κατασκευή δεν άλλαξε σημαντικά με εξαίρεση την πιθανή μείωση των ανοιγμάτων λόγω επιπλέον επιχωματώσεων τόσο από την Βοιωτική ακτή όσο και την Ευβοϊκή. Έτσι πιθανολογείται ότι τα πέτρινα τόξα που συνέδεαν το φρούριο με την ακτή μειώθηκαν, ενώ και το άνοιγμα που εξυπηρετούσε τη ναυσιπλοΐα πρέπει και αυτό να μειώθηκε στα μόλις 12 μέτρα αφού σύμφωνα με καταγραφές μπορούσε να περάσει μόνο μία γαλέρα με τα κουπιά μαζεμένα.
Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους η γέφυρα δεν έχει αλλάξει αλλά έχει παρατηθεί και βρίσκεται σε κακή κατάσταση.
Η Γαλλική γέφυρα του Όθωνα
Το 1867 επί Όθωνος με ένα έργο εξαιρετικής τεχνικής και εθνικής σημασίας δημιουργείται η πρώτη νέα γέφυρα μετά την Εθνεργεσία. Μάλιστα το Ελληνικό κράτος φτάνει κοντά στον να δημιουργήσει πρώτο αυτοχρηματοδοτούμενο έργο με σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα το έτος 1843!
Αρχιμηχανικός του νέου έργου είναι ο σπουδαίος Έλληνας Μηχανικός Δημ. Μ. Σκαλιστήρης Υπολοχαγός του Μηχανικού.
Ο κύριος (προς Χαλκίδα) πορθμός διαπλατύνεται στα 20,0 μέτρα περίπου, και εμβαθύνεται στα 6,0 μέτρα νερού, περίπου. Όλες οι υποβρύχιες εργασίες, γίνονται με τα χέρια μέχρι και λοστάρια 6,5 μέτρων μήκους και πέντε πόντους διάμετρο παραγγέλλει ο Σκαλιστήρης στη Σύρο για τον εκβραχισμό του βραχώδους σχηματισμού που βρέθηκε κάτω απ’ τον παλιό πυθμένα! Κι όλα τούτα υπό συνθήκες ταχύτατης παλίρροιας και τρικυμιών. Πολλοί κατάδικοι οι οποίοι εργάζονται σ’ αυτό το έργο, δείχνουν μεγάλη αφοσίωση και εργατικότητα ενώ παράλληλα εξαγόρασαν την ποινή τους.
Τα εγκαίνιά της γέφυρας έγιναν 6 Ιανουαρίου του 1858 παρουσία του Βασιλικού ζεύγους, αφού πρώτα είχαν αναβληθεί δύο φορές. Την πρώτη γιατί τα άλογα που μετέφεραν την βασιλική αποστολή αρρώστησαν και τη δεύτερη γιατί η βασιλική θαλαμηγός αντιμετώπισε δυσκολίες από τη θαλασσοταραχή
Η έκθεση όμως τόσων πολλών (μικρής κλίμακας) ευαίσθητων σιδηρών μελών στην ανεμπόδιστη θαλάσσια διάβρωση, πρέπει να οδήγησε σε μια μάλλον ταχεία αποσάθρωση ορισμένων μελών της γέφυρας. Έτσι σχετικά νωρίς, το 1890, προκύπτει η ανάγκη της αντικατάστασής της και η γέφυρα κατεδαφίζεται.
Η Ιταλική χειροκίνητα περιστρεφόμενη γέφυρα
Λόγω των αυξημένων πλέον αναγκών τόσο της οδικής κυκλοφορίας όσο και της ναυσιπλοΐας, απαιτείται επιπλέον εκβάθυνση του πορθμού (φτάνει πλέον τα 8.5 μέτρα) αλλά και διπλασιασμός του πλάτους στα 40 μέτρα.
Οι εργασίες διάνοιξης του πορθμού διαρκούν πέντε έτη, και περί τα τέλη του 1895 φθάνει στην Χαλκίδα από την Ιταλία η νέα Χαλύβδινη γέφυρα των 40 μέτρων. Τα εγκαίνια της Ιταλικής πλέον χειροκίνητα περιστρεφόμενης γέφυρας έγιναν 17 Απριλίου του 1896.
Η εξέλιξη στις οδικές μεταφορές καταστούν πλάτος της γέφυρας ανεπαρκές και σε συνδυασμό με τους περιορισμούς στον φόρτο που μπορούσε να εξυπηρετήσει κάνουν την γέφυρα μη λειτουργική. Παρόλα αυτά εξυπηρέτησε τις ανάγκες της Χαλκίδας και της Εύβοιας επί 65 περίπου χρόνια.
Η Ελληνική συρταρωτή γέφυρα του Ευρίπου
Το 1959 το Υπουργείο Δημοσίων Έργων τότε προκηρύσσει διεθνή διαγωνισμό για τη Μελέτη και Κατασκευή της νέας γέφυρας του πορθμού του Ευρίπου. Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο και υποβλήθηκαν 6 πρόσφορες από τις οποίες οι τέσσερις ήταν συνεργασία Ελληνικής με αλλοδαπή εταιρεία, η μία ήταν αμιγώς αλλοδαπή και μία αμιγώς Ελληνική.
Από τις έξι προτάσεις προκρίθηκε η μοναδική αμιγώς Ελληνική της «ΕΔΟΚ Α.Ε. ΒΙΟ Α.Ε.» που πέρα του ότι προκαλούσε την μικρότερη δυνατή χωροταξική και αισθητική όχληση στην πόλη, ήταν και η πιο οικονομική και με το μικρότερο κόστος συντήρησης.
Οι πέντε άλλες προτάσεις αφορούσαν ανορθούμενη γέφυρα ή διπλωτή (όπως η Ιταλική) και κατά συνέπεια είχαν τόσο αισθητικό όσο και χωροταξικό κόστος για την πόλη. Η συρταρωτή γέφυρα που προτάθηκε ήταν η πρώτη διεθνώς στο είδος της.
Η μηχανολογική αρχή λειτουργίας της γέφυρας, η μελέτη και σχεδίαση των μεταλλικών μερών και του μηχανολογικού εξοπλισμού της υπήρξαν έργο του Διπλ. Μηχανολόγου-Ηλεκτρολόγου ΕΜΠ Ευθ. Μαλάκη Τεχνικού Διευθυντή της ΒΙΟ και του Ομοτ. Καθηγητή ΕΜΠ Θεοδ. Τάσιου – στις αρχές της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας – υπεύθυνου για τη σχεδίαση και μελέτη Πολιτικού Μηχανικού σε μία από τις πρώτες εφαρμογές στη χώρα μας του προεντεταμένου σκυροδέματος.
Το 1963 και μετά από δυόμιση χρόνια εργασιών θα εγκαινιαστεί η νέα ηλεκτροκίνητη γέφυρα του Ευρίπου.
Η νέα συρταρωτή γέφυρα έχει μήκος 42 μέτρα και πλάτος 11 μέτρα, έχει δύο λωρίδες κυκλοφορίας και πεζοδρόμια για τους πεζούς. Ο σκελετός της είναι σιδερένιος ενώ το κατάστρωμα παραμένει ξύλινο. Το πάχος της πλάκας που καλύπτει τις δύο τάφρους (τα «κουτιά» στα οποία βυθίζεται η γέφυρα) είναι μόλις 30 εκατοστά, επίτευγμα για εκείνη την εποχή, ώστε να μην απαιτείται να μεγάλη κάθοδος της γέφυρας πριν «συρταρώσει».
Ο μηχανισμός λειτουργίας της εξαιρετικά απλός, παγκόσμια πρότυπος όμως για την εποχή. Όταν πρόκειται ν’ ανοίξει η γέφυρα για την ναυσιπλοΐα, μηχανικοί γρύλοι ανεβαίνουν και παίρνει επαφή με την κύρια δοκό της γέφυρας, οπότε αφαιρούνται προς τα έξω οι πλάκες στήριξης της γέφυρας. Οι γρύλοι τότε κατεβαίνουν, κι έτσι γίνεται εφικτή η κάθοδος της γέφυρας κατά 0,63 cm, ενώ συγχρόνως αναδιπλούνται τα κιγκλιδώματα. Τώρα οι τροχοί της γέφυρας κάθονται πάνω στη σιδηροτροχιά, κι αρχίζει η έλξη του κάθε βραχίονα προς το εσωτερικό της αντίστοιχης σήραγγας του.
Το 1996 η συρταρωτή γέφυρα του Ευρίπου αποκτά ασφαλτοστρωμένο κατάστρωμα και μέχρι σήμερα συνεχίζει να ενώνει και ταυτόχρονα να χωρίζει τα δυο κομμάτια της πόλης της Χαλκίδας.
Παλιά γέφυρα Χαλκίδας – Άνοιγμα και διέλευση σκαφών
Η συρταρωτή γέφυρα του Ευρίπου
Τα “τρελά νερά” της Χαλκίδας – Ένα φαινόμενο μοναδικό στην Ελλάδα
Αλλά εκτός από την γέφυρα όποιος βρεθεί στο σημείο μπορεί να απολαύσει και ένα φαινόμενο μοναδικό. Πρόκειται για τα «τρελά νερά» του Ευρίπου που αλλάζουν κατεύθυνση ανά 6 ώρες!
Τα νερά του διαύλου που έχει πλάτος 39 μέτρα και μήκος 40 μέτρα κάθε έξι ώρες αλλάζουν φορά και κινούνται μία προς το Βορρά και μία προς το Νότο. Το κύμα της παλίρροιας γεννιέται από την έλξη της Σελήνης στην Ανατολική Μεσόγειο και κατευθύνεται προς τα δυτικά.
Η φορά του διχασμένου παλιρροϊκού κύματος του Αιγαίου όπως αυτό εισέρχεται στο Νότιο και Βόρειο Ευβοϊκό κόλπο. Το κύμα που μπαίνει στο Νότιο Ευβοϊκό Κόλπο φθάνει στο στενό του Ευρίπου 1 ώρα και 15 λεπτά νωρίτερα από το κύμα που φθάνει από το βορρά γιατί η διαδρομή που ακολουθεί είναι μικρότερη. Έτσι, οι περισσότεροι υδάτινοι όγκοι φθάνουν από τα νότια νωρίτερα, με αποτέλεσμα να ανεβάζουν τη στάθμη στο μέρος εκείνο κατά 30 ως 40 εκατοστά, οπότε δημιουργείται το ρεύμα από τα νότια προς τα βόρεια.
Μετά από 6 ώρες αντιστρέφονται οι συνθήκες γιατί εν τω μεταξύ φθάνει στο στενό το κύμα που μπήκε στο Βόρειο Ευβοϊκό Κόλπο και έτσι ανεβαίνει η στάθμη στο βόρειο μέρος του στενού με αποτέλεσμα να αντιστρέφεται το ρεύμα.
Ενδιάμεσα από την αλλαγή φοράς μάλιστα μεσολαβούν δέκα λεπτά κατά τα οποία τα νερά παραμένουν στάσιμα.
Εντυπωσιακό είναι, και μάλιστα δεύτερο μοναδικό παγκοσμίως, ότι κάθε 21 Μαρτίου και κάθε 22 Σεπτεμβρίου, οπότε και έχουμε ισημερία, τα νερά αλλάζουν αμέσως κατεύθυνση χωρίς να μένουν στάσιμα για δέκα λεπτά.
