Κώστας Σαμαράς
Μια εις βάθος ανάλυση για τα εκκλησιαστικά γεγονότα με φόντο την Ουκρανία κάνει το γνωστό Ινστιτούτο Stratfor.
Η χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και η επακόλουθη διάσπαση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης σηματοδοτούν ένα από τα μεγαλύτερα σχίσματα στον Ορθόδοξο κόσμο την περασμένη χιλιετία, σύμφωνα με το Ινστιτούτο.
Στα βασικά συμπεράσματά του τονίζει πως η κίνηση της Ουκρανίας προς την οικουμενική ανεξαρτησία από τη Μόσχα εντάσσεται σε μια μεγαλύτερη προσπάθεια διαχωρισμού από τη Ρωσία και είναι πιθανό να οδηγήσει σε μεγαλύτερη τριβή μεταξύ των δύο χωρών.
Ιδιαίτερη βαρύτητα δε, έχει για τους αναλυτές του Ινστιτούτου πως η απόφαση της Κωνσταντινούπολης και η ρωσική διάσπαση θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερες διαιρέσεις στον ανατολικό ορθόδοξο κόσμο, διότι η Μόσχα θα προσπαθήσει πιθανώς να πείσει τους Ορθόδοξους συμμάχους της να την ακολουθήσουν, ενώ άλλοι κλάδοι θα μπορούσαν να αναζητήσουν αυτοκέφαλα για τον εαυτό τους.
Η προσπάθεια της Ουκρανίας να ξεχωρίσει από τη Ρωσία μετά την εξέγερση του Euromaidan το 2014 αποτελεί βασικό θέμα στις προβλέψεις και τις εκτιμήσεις του Stratfor. Η διάσπαση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας από το Πατριαρχείο της Μόσχας είναι μια σημαντική εξέλιξη σε αυτή την τάση και θα έχει επιπτώσεις σε ολόκληρο τον ανατολικό ορθόδοξο κόσμο, εκτιμάται.
Το Ινστιτούτο υποστηρίζει επίσης πως η Ρωσία είναι από καιρό δυσαρεστημένη με το καθεστώς του πρώτου μεταξύ των ίσων της Κωνσταντινούπολης και προσπάθησε να αμφισβητήσει και να διαβρώσει τον ρόλο της. Η Ρωσία θεωρεί τον εαυτό της ως το κυρίαρχο προμαχώνα της Ανατολικής Ορθοδοξίας – μόνο η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει πάνω από 150 εκατομμύρια πιστούς – και τα δύο πατριαρχεία διαφέρουν επίσης σε ορισμένα σημεία διδασκαλίας, με την Κωνσταντινούπολη να επιδιώκει στενότερη ευθυγράμμιση με την Αγία Έδρα. Αυτά τα σημεία έχουν οδηγήσει σε περισσότερη αντιπαλότητα μεταξύ των δύο αντί της “αδελφικής” σχέσης.
Γιατί έχει σημασία
Η απόφαση και τα επακόλουθά της μπορούν να οδηγήσουν σε ένα από τα μεγαλύτερα σχίσματα στον ορθόδοξο κόσμο εδώ και μια χιλιετία. Από γεωπολιτική άποψη, η αυτοδιοίκηση για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας αποτελεί μέρος της ευρύτερης προσπάθειας της χώρας να διαχωριστεί από τη Ρωσία μετά την εξέγερση του Euromaidan και τη συνακόλουθη σύγκρουση στην Ουκρανία. Η Ουκρανία έχει πει ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο στις προσπάθειες του Κρεμλίνου να επηρεάσει καταστάσεις και να μπλεχτεί στις ουκρανικές υποθέσεις. Το Κίεβο προσπάθησε να μετριάσει την επιρροή της Μόσχας και η οικουμενική εκκλησιαστική ανεξαρτησία θα μπορούσε να αποδυναμώσει ουσιαστικά την εξουσία της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Υποστηρίζοντας την ορθόδοξη αυτονομία της, η Ρωσία θα μπορούσε να επιδιώξει μια πιο μαχητική προσέγγιση και να επιδιώξει επίσης να χρησιμοποιήσει τη γεωπολιτική της κλίση, καθώς και τη θέση της στη θρησκεία, να προσπαθήσει να πείσει άλλα κλαδιά να σπάσουν από το δέντρο της Κωνσταντινούπολης και να στραφούν προς τη Μόσχα ως νέο θρησκευτικό κέντρο. Η διάσπασή της Ρωσίας με την Κωνσταντινούπολη θα μπορούσε να καταλήξει να χωρίσει τον ανατολικό ορθόδοξο κόσμο σε στρατόπεδα υπέρ Μόσχας και υπέρ Κωνσταντινούπολης.
Πράγματι, κάποιοι σύμμαχοι της Ρωσικής Εκκλησίας όπως η Σερβία και η Λευκορωσία έχουν ήδη στηρίξει το Πατριαρχείο της Μόσχας και καταδίκασαν τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Η διάσπαση θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει τις ορθόδοξες εκκλησίες σε άλλες χώρες που είναι λιγότερο ευθυγραμμισμένες με τη Ρωσία – όπως το Μαυροβούνιο και η πΓΔΜ (το Stratfor την ονομάζει Μακεδονία) – να πιέσουν σκληρότερα για δική τους αυτοκεφαλία από την Κωνσταντινούπολη. Για πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη και δεν είναι σαφές ποιος θα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα προχωρήσουν.
Τι να προσέξουμε
Η επιλογή ηγέτη: Η αυτοκεφαλία για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας θα συμβεί μόνο αφού μια σύνοδος ενοποίησης των εκκλησιών της χώρας συμφωνήσει για τον νέο προακθήμενο για τη νέα εκκλησία. Αυτός πιθανότατα θα είναι ο 89χρονος “πατριάρχης” Φιλάρετος, λέει το Stratfor. H σύνοδος θα αναθέσει στο νεοεκλεγμένο επικεφαλής την ολοκλήρωση του σχηματισμού της νέας εκκλησίας και την εξασφάλιση της λειτουργίας της. Τα πιο ευαίσθητα θέματα θα είναι το όνομα της εκκλησίας και η ανακατανομή της περιουσίας.
Διαφωνίες σχετικά με ιερές τοποθεσίες: Πολλές από τις πιο ιερές τοποθεσίες και εκκλησίες της Ουκρανίας θα διεκδικηθούν και από τη ρωσική και από την ουκρανική πλευρά. Το Πατριαρχείο του Κιέβου έχει ήδη ζητήσει την περίφημη Μονή των Σπηλαίων του 11ου αιώνα στο Κίεβο και τη Μονή Ιεράς Κοίμησης στο Pochayiv. Και οι δύο χώροι ελέγχονται τώρα από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας του Πατριαρχείου Μόσχας και θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν καταστάσεις με διαμαρτυρίες και βανδαλισμούς.
Βία: Μέχρι στιγμής δεν υπήρξε βία ως αποτέλεσμα της διάσπασης, αλλά και οι δύο πλευρές έχουν εκδώσει αρκετές προειδοποιήσεις. Ο Πόροσενκο δήλωσε: «Αν δείτε ανθρώπους που ζητούν να καταλάβουν μια λάβρ, ένα μοναστήρι ή εκκλησία με βία, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι είναι πράκτορες της Μόσχας.” Ο στόχος του Κρεμλίνου είναι να ανάψει θρησκευτικό πόλεμο στην Ουκρανία «. … Ο Vadym Novinskyi, βουλευτής της αντιπολίτευσης, προέβλεψε έναν «εμφύλιο πόλεμο” και συγκρούσεις πάνω σε ακίνητα «σε κάθε χωριό και κάθε πόλη”. Υποσχέθηκε να ενταχθεί προσωπικά στις τάξεις των υπερασπιστών της Μονής Κιέβου-Pechersk Lavra. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε: «Εάν οι εξελίξεις οδηγήσουν σε καταχρηστικές πρακτικές, φυσικά, η Ρωσία θα προστατεύσει τα συμφέροντα των ορθόδοξων χριστιανών, όπως ακριβώς προστατεύει η Ρωσία τα συμφέροντα των εθνοτικών Ρώσων και του ρωσόφωνου πληθυσμού παντού”.
Ευρύτερη στάση Ρωσίας-Ουκρανίας: Η ένταση από τη διάσπαση θα μπορούσε να μετατραπεί σε άλλα πεδία σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο πόλεμος στην ανατολική Ουκρανία, να αυξηθούν οι κυβερνοεπιτάξεις και να δολοφονηθούν πολιτικά και θρησκευτικά πρόσωπα στην Ουκρανία.
Απαντήσεις άλλων ορθόδοξων χωρών: Η διάσπαση Κωνσταντινούπολης-Μόσχας είναι πιθανόν το πρώτο βήμα στις προσπάθειες της Ρωσίας να πείσει άλλες ορθόδοξες Εκκλησίες να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Αλλά άλλοι μπορεί να είναι επιφυλακτικοί για να επιτρέψουν στη ρωσική εκκλησία να είναι τόσο κυρίαρχη και θα προτιμήσούν το σημερινό σύστημα, διότι η Κωνσταντινούπολη δεν έχει τη γεωπολιτική κλίση της Μόσχας και επομένως θέτει λιγότερο πιθανή πρόκληση στην ανεξαρτησία τους. Ωστόσο, ορισμένες αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες εκκλησίες μπορεί να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Μόσχας λόγω πιέσεων από το Κρεμλίνο, δημιουργώντας τη δυναμική για μια μεγαλύτερη θρησκευτική και γεωπολιτική διαμάχη μεταξύ των ορθόδοξων χωρών.
