Κώστας Σαμαράς
Συμπληρώθηκαν φέτος εκατό χρόνια από μια σημαντική στιγμή της ελληνικής στρατιωτικής και όχι μόνο Ιστορίας. Αυτής της εποποιΐας της εκπορθήσεως του οχυρού του Σκρά, μιας λαμπρής σελίδας η οποία όμως δεν διδασκόταν, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 70, ούτε στις στρατιωτικές Σχολές. Ας δούμε όμως τί έγινε τότε.
Γράφει ο Βασίλης Σταθόπουλος Αντιστράτηγος ε.α *
Το Μάρτιο του 1918, στο Μακεδονικό Μέτωπο, το Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης (ΣΣΕΑ) ανήκε στην 1η Ομάδα Μεραρχιών, υπό το Στρατηγό Ζερόμ.
Ο Τομέας του ΣΣΕΑ εκτεινόταν από τη χαράδρα Ραβέν ντε Μπερζερί ανατολικά, μέχρι το Μπίστριτσα, δυτικά. Ανήκαν δε σ’ αυτό η Μεραρχία Κρήτης, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Σπηλιάδη Παναγιώτη, η Μεραρχία Αρχιπελάγους, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Ιωάννου Δημήτριο και η Μεραρχία Σερρών, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Ζυμβρακάκη Επαμεινώνδα.
Ο Αρχιστράτηγος των Συμμάχων, Στρατηγός Γκυγιωμά, διέταξε το Δκτή της 1ης Ο.Μ. να εκτελέση επίθεση ευρείας κλίμακος, με σκοπό την αγκίστρωση όλων των εχθρικών δυνάμεων που υπήρχαν στο Μακεδονικό Μέτωπο. Αντικειμενικός σκοπός της επιθέσεως το Σκρα ντι Λέγκεν, που ήταν στον τομέα του Σκρά (χωριό).
Η απόφαση αυτή υπαγορεύθηκε από τη διαμόρφωση της εχθρικής γραμμής, η οποία είχε γενική κατεύθυνση από δυτικά προς τα ανατολικά, στις νότιες υπώρειες του όρους Τζένα, έκανε μια καμπή προς νότον από τη Χούμα, μέχρι το Σκρα ντι Λέγκεν και απ’ εκεί έκανε απότομη στροφή προς βορρά, δηλαδή αποτελούσε μια χαρακτηριστική εξέχουσα του βουλγαρικού μετώπου.
Το Σκρα ντι Λέγκεν είχε οργανωθεί ισχυρότατα και εφοδιασθεί με μεγάλο αριθμό όλμων και πολυβόλων και μπορούσε να αποκρούση ενδεχόμενη συμμαχική επίθεση εναντίον του μετώπου του και των δύο πλευρών του συγχρόνως. Δέσποζε της ελληνικής γραμμής, της οποίας η κατοχή καθίστατο έτσι δυσχερής.
Το εκπονηθέν σχέδιο προέβλεπε την εκτέλεση της επιθέσεως σε δύο φάσεις. Σε πρώτη φάση θα καταλαμβάνοντο το Σκρα ντι Λέγκεν και τα Μπαστιόν Ουέστ και Μπαστιόν Σαντράλ, και στη δεύτερη η γραμμή Τουμουλούς – Σερφ Βολάν. Την επίθεση εναντίον του πρώτου ΑΝΣΚ θα αναλάμβανε η Μεραρχία Αρχιπελάγους. Η επίθεση θα υποστηριζόταν από μεγάλο αριθμό πυροβόλων.
Για την επιτυχία του σχεδίου, άρχισε εντατική προετοιμασία. Οι μονάδες που θα συμμετείχαν στάλθηκαν για εκγύμναση και προπόνηση και παράλληλα έγινε συμπλήρωση τούτων σε άνδρες και υλικά. Διατάχθηκε η 122α Μεραρχία να εκτελέση αντιπερισπασμό στον τομέα της. Ταυτοχρόνως, ζητήθηκε από τη ΙΙ Σερβική Στρατιά να εκτελέση σε όλο το μέτωπό της επίδειξη Πυροβολικού για διάστημα δυο ημερών πριν την επίθεση.
Σχεδίαση
Την κυρία επίθεση, στο κέντρο, όπου και το οχυρό του Σκρά, θα εκτελούσε η Μεραρχία Αρχιπελάγους.
Τχης Νικόλαος Πλαστήρας
Στο δεξιό της Μεραρχίας θα ενεργούσε το 6ο Σύνταγμα (Αντισυνταγματάρχης Εξαρχάκης Κων.) έχοντας σε πρώτο κλιμάκιο το ΙΙΙ Τάγμα (Ταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας) και ως εφεδρεία το ΙΙ Τάγμα (Ταγματάρχης Καρακούφας Βασ.). Το Ι Τάγμα (Ταγματάρχης Τσίπουρας Νικ.) είχε αναλάβει την κάλυψη του Συντάγματος από ανατολάς και τη διατήρηση Συνδέσμου με τη Μεραρχία Κρήτης.
Ανχης Γεώργιος Κονδύλης
Στο κέντρο της Μεραρχίας θα ενεργούσε το 1ο Σύνταγμα Σερρών (Αντισυνταγματάρχης Κονδύλης Γεώργιος) με τα Ι (Ταγματάρχης Ψάρρας Γεώργιος) και ΙΙ (Λοχαγός Σκαλτσογιάννης Ιωάννης) Τάγματα σε πρώτο κλιμάκιο και το ΙΙΙ (Ταγματάρχης Βαχάρογλου Θεοδ.) σε εφεδρεία.
Στο αριστερό της Μεραρχίας θα ενεργούσε το 5ο Σύνταγμα (Αντισυνταγματάρχης Τσιμικάλης Ευθ.) έχοντας ένα Τάγμα σε πρώτο κλιμάκιο το Ι (Ταγματάρχης Παπαγιάννης Βασίλειος) και το ΙΙΙ Τάγμα (Ταγματάρχης Μπάμπαλης Κων.) σε εφεδρεία. Το ΙΙ Τάγμα (Λοχαγός Ντόζης Ιωάν.) είχε αναλάβει την κάλυψη του Συντάγματος από Κρούπ ντι Τουλουμούς και τη διενέργεια επιθέσεως για την κατάληψη των έργων επ’ αυτού.
Η Μεραρχία Κρήτης, θα ενεργούσε ταυτόχρονα, ανατολικά της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, προς κατάληψη της γραμμής έργον 504 – Ντο Νταν – – Μπος Μποσέτ – Ταμπλέτ και, αναλόγως της εξελίξεως, των Λαντίγ 1, 2, 3 και 4 και των Πετίτ Τρανσέ Μπρυν. Η Μεραρχία ανέθεσε στο 7ο Σύνταγμα Κρητών την κυρία προσπάθεια (από του Μετώπου Μπος μέχρι του έργου 504) και στο 8ο τη δευτερεύουσα (κατά των Μποσέτ και Ταμπλέτ).
Στα δυτικά, στη Μεραρχία Σερρών ανατέθηκε να καταλάβει με μικρά αποσπάσματα τη γραμμή Λαγκαδιά – Μποά ντε Μπυλγάρ – Μπλοκ Ροσέ. Προς τούτο ανατέθηκε στο 2ο Σύνταγμα Σερρών (Αντισυνταγματάρχης Τσερούλης Χαρ.) να καταλάβη την παραπάνω γραμμή. Στο 3ο Σύντ. Σερρών (Σχης Καλομενόπουλος Νικ.) θα εξασφάλιζε το σύνδεσμο με τη Σερβική Μεραρχία Τιμόκ, που ενεργούσε στο αριστερό της Μεραρχίας. Το 1ο Σύντ. Σερρών ως προαναφέρθηκε, είχε διατεθή στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και συμμετείχε στα σχέδιά της.
Διεξαγωγή
Τη 16η Μαΐου άρχισε η προπαρασκευή Πυροβολικού.
Στις 04:30 της 17ης Μαΐου άρχισε μια σύντομη αλλά σφοδρή προπαρασκευή Πυροβολικού και στις 04:55 το ελληνικό Πεζικό εξόρμησε με ακάθεκτη ορμή, ακολουθώντας τον κινητό φραγμό Πυροβολικού. Οι εχθρικές οργανώσεις ήταν πολύ ισχυρές, με πολλά ορύγματα παράλληλα και συγκοινωνίας, πολυάριθμες θέσεις πολυβόλων και καταφυγίων, που οργανώθηκαν μέσα σε βράχους, ανθεκτικούς ακόμη και σε βλήματα μεγάλου διαμετρήματος. Επί πλέον η πλαγιές ήταν τόσο απότομες, ώστε οι επιτιθέμενοι ήταν ανάγκη να αναρριχηθούν για να προχωρήσουν.
Η κύρια επίθεση, στο κέντρο, όπου και το Οχυρό του Σκρα, εκτελέσθηκε από τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, περιληπτικά ως εξής:
Τα τμήματα εξώρμησαν την προκαθορισθείσα ώρα, με το 6ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους στα δεξιά, το οποίο είχε στην πρώτη γραμμή το ΙΙΙ Τάγμα του Νικ. Πλαστήρα. Ακολουθώντας το φραγμό του φίλιου Πυροβολικού, κατέλαβαν σε διάστημα λιγώτερο των 15 λεπτών τους πρώτους αντικειμενικούς σκοπούς, δηλ. τα έργα των Μπαστιόν σαντράλ (ύψ. 1028), Κουρτίν και Ουβράζ μπλάν. Εκεί σταμάτησαν για είκοσι λεπτά για ανάπαυση, ανασύνταξη και μετακινήσεις Πυροβολικού σε νέες θέσεις και απ’ όπου προσβάλλονταν καλύτερα οι οχυρώσεις του εχθρού.
Μετά έγινε δεύτερη εξόρμηση και στις 05:45 τα επιτιθέμενα τμήματα έφθασαν στους δεύτερους αντικειμενικούς σκοπούς, δηλ. μέχρι τη χαράδρα νότια του Πιτόν Ντεντιγιέ, τους οποίους και κατέλαβαν. Μετά διάλειμμα 15 λεπτών, εκτελέσθηκε νέα εξόρμηση, προς κατάληψη και των τελευταίων ΑΝΣΚ. Παρά τη σφοδρότητα του εχθρικού Πυροβολικού, τα επιτιθέμενα τμήματα κατέλαβαν μέχρι τις 06:40 κατέλαβαν και εκκαθάρισαν πλήρως και τους τελευταίους ΑΝΣΚ και τις φωλεές αντιστάσεως του εχθρού.
Έτσι καταλήφθηκε ολόκληρη η γραμμή Σερφ Βολάν – Τριάγκλ – Τετ ντε σιέν – Κούντ Ι, επί της οποίας τα τμήτατα ανασυντάχθηκαν. Μέχρι και της ολοκληρώσεως της καταλήψεως δεν παρέστη ανάγκη χρησιμοποιήσεως του ΙΙ Τάγματος, που ήταν σε εφεδρεία, πράγμα που έγινε το βράδυ, οπότε το ΙΙΙ Τάγμα αντικαταστάθηκε από το ΙΙ. Τα τμήματα της πρώτης γραμμής, ενισχυμένα με ουλαμό μηχανικού, άρχισαν την οργάνωση της καταληφθείσης τοποθεσίας.
Στο κέντρο της Μεραρχίας ενήργησε το 1ο Σύνταγμα Σερρών με τα Ι και ΙΙ Τάγματα σε πρώτη γραμμή. Με μικρά προβλήματα λόγω στενότητας της προσβάσεως, εξώρμησαν τις 05:45, υπό σφοδρότατο πυρ εχθρικού Πυροβολικού. Τα τμήματα με την εξόρμησή τους υπέστησαν βαρειές απώλειες. Οι δυσχέρειες της εξορμήσεως και οι σοβαρές απώλειες επέφεραν κάποια αταξία στα τμήματα. Όμως τα τμήματα με ηθικό συνέχισαν προς τους ΑΝΣΚ. Με το πρώτο άλμα κατέλαβαν τη γραμμή Μπαστιόν Ουέστ – Τρανσέ Μπρύν. Οι όποιες αντιστάσεις του εχθρού εκμηδενίσθηκαν, και τελικά αναγκάσθηκε σε παράδοση. Στη συνέχεια καταλήφθηκαν και οι δεύτεροι ΑΝΣΚ, αμέσως νότια του Μπαστιόν ντι Σεγ.
Λόγω των σοβαρών απωλειών και της συνεχούς προελάσεως, διασπάσθηκε η συνοχή και τα τμήματα αναμίχθηκαν. Τότε επενέβη και το ΙΙΙο Τάγμα, με την αποστολή ενισχύσεων και την είσοδο οργανικών του τμημάτων στην πρώτη γραμμή.
Τότε εκτελέσθηκε το τελικό άλμα και στις 7 π.μ. ολοκληρώθηκε η κατάληψη και του τελικού ΑΝΣΚ, ήτοι της γραμμής Πιτόν Ντεντιγιέ – Πός.
Στο αριστερό της Μεραρχίας ενήργησε το 5ο Σύνταγμα Αριχπελάγους με το Ι Τάγμα σε πρώτη γραμμή.
Η εξόρμηση έγινε στις 04:55. Ο εχθρός αντέδρασε με πυρά ανασχέσεως, προκαλώντας αισθητές απώλειες και με πυρά από τα χαρακώματα και τα οχυρά του. Παρά ταύτα, οι πρώτοι ΑΝΣΚ καταλήφθηκαν σύντομα. Μετά διακοπή 20 λεπτών, τα τμήματα ανασυνταχθέντα, ενήργησαν νέα επίθεση και κατέλαβαν το δεύτερο ΑΝΣΚ, δηλ. τα έργα περί το Μπαστιόν ντυ Σεγ. Μετά νέα στάση 15 λεπτών έγινε η τελική εξόρμηση προς κατάληψη των έργων του συγκροτήματος Τουμουλούς, τα οποία μέχρι τις 06:30 είχαν καταληφθή. Παράλληλα το ΙΙ Τάγμα κατέλαβε το Κρούπ ντυ Τουμουλούς.
Περί τις 16:00 ο εχθρός επιχείρησε αντεπίθεση κατά του Κρούπ ντυ Τουμουλούς, η οποία αποκρούσθηκε. Ο εχθρός επιχείρησε και άλλες αντεπιθέσεις σε όλο το μέτωπο του Συντάγματος την επομένη, οι οποίες όμως αποκρούσθηκαν όλες.
Συνελήφθησαν από τη Μεραρχία 1835 αιχμάλωτοι, εξ ών 35 Αξιωματικοί.
Οι απώλεις της Μεραρχίας ήταν βαριές και ανήλθαν συνολικά σε 2.279, εξ ών 338 νεκροί, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Ι/5 Τάγματος Ταγματάρχης Παπαγιάννης Βασίλειος, 1777 τραυματίες και 164 αγνοούμενοι.
Οι απώλειες των Ελλήνων ανήλθαν σε 2.500 περίπου, ήτοι 434 νεκρούς, εξ ών 26 Αξιωματικοί, 164 εξαφανισθέντες και 1975 τραυματίες, των δε Γάλλων σε 150 περίπου.
Με την ίδια επιτυχία εκτελέσθηκε και η αποστολή των Μεραρχίας Κρήτης, δεξιά και της Μεραρχίας Σερρών, αριστερά.
Μετά την επιτυχία αυτή ήλθε μετά την παταγώδη αποτυχία των Γάλλων να εκπορθήσουν το Οχυρό του Σκρα, ένα χρόνο ενωρίτερα, η οποία, κατ’ αναφοράν του Γάλλου Στρατηγού Τοπάρ, επήλθε από τη δράση ενός και μόνο πολυβολείου!!
Το ηθικό των ελληνικών τμημάτων ήταν σε υψηλό επίπεδο. Επικρατούσε μία άμιλλα και τάση να ξεπεράσουν τους άλλους σε ορμή και αυταπάρνηση.
Η λαμπρή αυτή επιτυχία προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στην Ελλάδα και έκανε μεγάλη εντύπωση στους Συμμάχους για την πολεμική ικανότητα των Ελληνικών Στρατευμάτων, τα οποία άρχισαν από τότε να απολαμβάνουν της απολύτου εμπιστοσύνης τους.
Η νίκη αυτή είχε μεγάλη απήχηση σε όλη την Ελλάδα. Οι Έλληνες λησμόνησαν προς στιγμήν τα πολιτικά πάθη. Θυμήθηκαν τις ένδοξες μέρες των πρόσφατων νικηφόρων βαλκανικών πολέμων και αισθάνθηκαν μεγάλη εθνική υπερηφάνεια.
Ενδεικτική είναι η υπ’ αριθ. 71 διαταγή του Αρχιστρατήγου Γκυγιωμά:
«Χάρις στην απαράμιλλη ανδρεία του και την υπέροχη ορμητικότητά του, το ελληνικό πεζικό … το οποίο παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, πέτυχε να εκτελέσει όλες τις αποστολές του, υπερνίκησε όλα τα συσσωρευμένα εμπόδια και πέτυχε με περίλαμπρη ενέργεια την κατάληψη των βουλγαρικών θέσεων, σε μέτωπο 12 χιλιομέτρων, συλλαμβάνοντας πάνω από 1.700 αιχμαλώτους». Εξέδωσε δε ειδική διαταγή για τη Μ.Α., η οποία είχε αναλάβει το βάρος της κυρίας επιθέσεως:
«Στρατηγός Γκυγιωμά
Προς Τον Στρατηγόν Ιωάννου
Διοικητή Μεραρχίας Αρχιπελάγους
Αριθμ. 10067/2
Ευαρεστηθήτε να πείτε στους Αξιωματικούς και Στρατιώτες την υπερηφάνεια που έχω να διοικώ τους γενναίους αυτούς. Η ωραία χθεσινή επιτυχία είναι το τεκμήριο της προσεχούς απελευθερώσεως του Ιερού εδάφους της Ελλάδος, το οποίο μολύνουν οι βάρβαροι.
Υποστράτηγος Δημήτριος Ιωάννου
Γνωρίζω ότι δύναμαι να βασισθώ σε κάθε περίσταση στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και το Στρατηγό της.
Γκυγιωμά»
Χαρακτηριστική είναι και μια μεταγενέστερη διαταγή του Στρατηγού ντ’ Ανσέλμ:
«Οι Έλληνες στρατιώτες είναι άριστοι πεζοί. Δεν ομιλώ μόνο για τη Μεραρχία Αρχιπελάγους, που δοκιμάσθηκε επί μακρόν με τη διοίκηση του Στρατηγού Ιωάννου, κατενίκησε όλες τις δυσκολίες που παρουσιάσθηκαν, αλλά και …»
