Κώστας Σαμαράς
Ποιοι Μυκηναίοι φορούσαν κεχριμπάρι – Τι συμβόλιζε – Η ιστορία του Φαέθοντα
Το κεχριμπάρι, η απολιθωμένη ρητίνη των δέντρων που ήταν πολύτιμη για τη ζεστασιά και την ομορφιά της, είχε σημαντική πολιτιστική και συμβολική σημασία για τους Μυκηναίους.
Αυτή η σχέση μεταξύ του κεχριμπαριού και των Μυκηναίων διερευνάται σε μια νέα μελέτη με επικεφαλής τον καθηγητή Janusz Czebreszuk, διευθυντή του Πολωνικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα. Σύμφωνα με τον Czebreszuk, το κεχριμπάρι, το οποίο αντιπροσώπευε τον ήλιο και το κύρος, αποτελούσε δείκτη της ελίτ της μυκηναϊκής κοινωνίας, η οποία άκμασε από το 1750 έως το 1050 π.Χ. κατά την τελική φάση της Εποχής του Χαλκού.
Οι Μυκηναίοι, που αναγνωρίζονται ως ο πρώτος προηγμένος πολιτισμός στην ηπειρωτική Ελλάδα, ήταν γνωστοί για τα μεγαλοπρεπή ανάκτορα, τις οργανωμένες πόλεις, τη μοναδική γραφή και την εντυπωσιακή τέχνη τους.
Η εκτίμησή τους για το κεχριμπάρι αφορούσε κυρίως την ανώτερη τάξη, η οποία εμφάνιζε αυτή τη ρητίνη ως περιδέραια, θώρακες και άλλα στολίδια στους τάφους τους. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα περισσότερα αντικείμενα από κεχριμπάρι που βρέθηκαν σε μυκηναϊκούς τάφους προέρχονται από την περιοχή της Βαλτικής, συγκεκριμένα κοντά στον κόλπο του Γκντανσκ, έναν αξιοσημείωτο εμπορικό κόμβο για το κεχριμπάρι τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα. Η ανακάλυψη αυτή υποδηλώνει ένα τεράστιο εμπορικό δίκτυο που συνέδεε τους Μυκηναίους με μακρινές χώρες και άλλες ελίτ σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο PAP, ο καθηγητής Czebreszuk εξήγησε ότι το κεχριμπάρι πιθανότατα ήρθε στην Ελλάδα με τους Μυκηναίους καθώς μετανάστευαν από το βορρά, πιθανώς από περιοχές όπως η Μακεδονία ή η Ήπειρος. Οι Μυκηναίοι, σημείωσε, μπορεί να μετέφεραν μαζί τους θρησκευτικές και πολιτιστικές πεποιθήσεις που συνδέονται με το υλικό.
«Το κεχριμπάρι έφτασε στην Ελλάδα με τα θρησκευτικά νοήματα που είχε στο βορρά», δήλωσε ο Czebreszuk. «Στην Κεντρική Ευρώπη, νεολιθικά αντικείμενα όπως αντικείμενα σε σχήμα δίσκου με ακτινοβόλα μοτίβα παρέπεμπαν σαφώς στον ήλιο και το κεχριμπάρι συμβόλιζε τη δύναμη του ήλιου».
Οι μυθολογικές συσχετίσεις του κεχριμπαριού ενίσχυαν περαιτέρω την αξία του. Στην ελληνική μυθολογία, το κεχριμπάρι συνδεόταν με την ιστορία του Φαέθοντα, του γιου του Ήλιου, του θεού του ήλιου, τα δάκρυα των αδελφών του οποίου μετατράπηκαν σε κεχριμπάρι μετά τον τραγικό θάνατό του. Αυτή η σύνδεση με τον ήλιο ενίσχυσε την πεποίθηση ότι η κατοχή κεχριμπαριού ισοδυναμούσε με την κατοχή ενός κομματιού του ίδιου του ήλιου. Οι μυκηναϊκές ελίτ, επομένως, χρησιμοποιούσαν το κεχριμπάρι ως μέσο για να διεκδικήσουν τη θεϊκή δύναμη και να ενισχύσουν την υψηλή τους θέση.
Ο Czebreszuk παρατήρησε: «Όποιος είχε κεχριμπάρι, όποιος είχε ένα κεχριμπαρένιο περιδέραιο, κατά μία έννοια κατείχε ένα κομμάτι του Ήλιου. Όσοι το είχαν, και αυτές ήταν οι ελίτ, χρησιμοποιούσαν το κεχριμπάρι για να νομιμοποιήσουν τις αξιώσεις τους για μια ανώτερη θέση στην κοινωνία».
Το Πολωνικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, που ιδρύθηκε επίσημα το 2019, επιτρέπει στους Πολωνούς ερευνητές να διεξάγουν ανεξάρτητες μελέτες στην Ελλάδα, όπου εξερευνούν αντικείμενα όπως το κεχριμπάρι για να κατανοήσουν τις αρχαίες τεχνικές παραγωγής, τις πολιτιστικές ανταλλαγές και τη σημασία των διαφόρων υλικών.
«Μπορούμε να προσδιορίσουμε από πού προέρχεται το εύρημα, πού ήταν το εργαστήριο και τι γνώσεις είχε ο παραγωγός», εξήγησε ο Czebreszuk. Εξετάζοντας ποικιλίες απολιθωμένων ρητινών, όπως ο σουκκινίτης, οι ερευνητές μπορούν να μάθουν όχι μόνο για τις μυκηναϊκές ελίτ που φορούσαν αυτά τα κομμάτια από κεχριμπάρι, αλλά και για τα τεράστια δίκτυα που διευκόλυναν τις ανταλλαγές τους σε όλη την Ευρώπη.
