«Πώς ανακαλύψαμε το αόρατο όργανο του σώματος και φιλοδοξούμε να νικήσουμε τον καρκίνο»

Με την ανακάλυψη μιας καινούριας ηπείρου στην υδρόγειο ισοδυναμεί ο εντοπισμός του μυστηριώδους οργάνου που βαφτίστηκε interstitium. Διότι τo διαμέσιο είναι, κατά κάποιον τρόπο, ένα υπερ-σύστημα μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, το οποίο, ενώ είναι πανταχού παρόν, κατάφερνε να παραμένει αόρατο σαν φάντασμα.

Η ιστορία του διαμέσιου μοιάζει απίστευτη εφόσον καταρρίπτει κάθε γνωστό κανόνα κάλυψης-απόκρυψης: εκτεταμένο ανέκαθεν σε όλο το ανθρώπινο σώμα, περιτυλίσσοντας κάθε ιστό του, το διαμέσιο δεν εντοπιζόταν επί αναρίθμητα χρόνια, από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί το μικροσκόπιο για να κοιτάξει μέσα του όσο πιο βαθιά γινόταν. Υπό αυτή την έννοια η ανακάλυψη του διαμέσιου είναι ό,τι πιο κοντινό μπορεί να φανταστεί κανείς σε επιστημονικό θαύμα -ιδιαίτερα εάν συνεκτιμηθεί το, μάλλον ανεκτίμητο για την Ιατρική, όφελος στη διάγνωση ή και την πρόληψη του καρκίνου. Και η όλη υπόθεση αποκτά ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ειδικά για τους Ελληνες, καθώς ήταν ένας ομογενής, ο 38χρονος γαστρεντερολόγος Πέτρος Μπενιάς, που βρέθηκε από την αρχή στην αιχμή της ερευνητικής προσπάθειας. Κατά συνέπεια ο δρ Μπενιάς είχε το εξαιρετικό προνόμιο να είναι ένας από τους πρώτους επιστήμονες που αντίκρισαν, για πρώτη φορά και χάρη στη χρήση ειδικών, εξελιγμένων μικροσκοπίων, το περιβόητο και πάντα φευγαλέο διαμέσιο. «Είναι κάτι ανάλογο με το λεμφικό ή το αγγειακό σύστημα», λέει ο Πέτρος Μπενιάς στο «ΘΕΜΑ», εξηγώντας επιγραμματικά το μέγεθος της ανακάλυψης. Και ο ίδιος προσθέτει ότι «μόλις τον τελευταίο χρόνο πριν από τη δημοσίευση του πορίσματος των ερευνών μας, δηλαδή πριν από μερικές ημέρες, συνειδητοποιήσαμε τι είχαμε ανακαλύψει».

Ο κ. Μπενιάς, ο οποίος κατάγεται από το Μεγανήσι της Λευκάδας και δηλώνει ότι έχει πάντα την Ελλάδα στο μυαλό του, πρόκειται να επισκεφθεί τα πάτρια εδάφη τον ερχόμενο Ιούλιο. Ως εισηγητής σε επιστημονικό συνέδριο, θα αναλύσει με λεπτομέρειες το πώς εντοπίστηκε και γιατί είναι σημαντική αυτή η «ανθρώπινη νεροτσουλήθρα», όπως χαρακτηρίζει το διαμέσιο εκλαϊκεύοντας. Παρ’ όλα αυτά, η τεράστια σημασία της ανακάλυψης προξενεί ανυπομονησία και δίψα για πληροφόρηση, κυρίως γύρω από δύο θεμελιώδη ερωτήματα: α) Τι ακριβώς είναι και ποια είναι η λειτουργία του διαμέσιου β) Γιατί κανείς πριν από τον δρα Μπενιά και την ομάδα των επιστημόνων στην οποία συμμετέχει δεν είχε καταφέρει ποτέ να το εντοπίσει; Σχετικά με το πρώτο, ο δρ Μπενιάς λέει ότι «η μικροσκοπική ανάλυση έφερε στο φως ένα είδος ρευστού το οποίο μετακινείται μέσω καναλιών που υπάρχουν παντού στο σώμα. Κάθε ιστός του σώματος περιβάλλεται από ένα δίκτυο τέτοιων καναλιών, τα οποία από κοινού φαίνεται να απαρτίζουν ένα όργανο, ένα και μόνο σύστημα». Και για το δεύτερο ζήτημα, της τόσο αλλόκοτης αφάνειας του διαμέσιου, ο Ελληνας επιστήμονας επισημαίνει: «Ουσιαστικά το εντοπίσαμε χάρη στα ενδοσκόπια τελευταίας τεχνολογίας. Η ανακάλυψη του οργάνου έγινε με τη βοήθεια ενός συνεστιακού ενδομικροσκοπίου λέιζερ, το οποίο βλέπει τους ζωντανούς ιστούς».

Τι είναι το διαμέσιο

Σε μια απόπειρα να προσδιοριστεί η φύση και ο ρόλος του διαμέσιου με απλά λόγια, θα μπορούσε κανείς να το περιγράψει, όντως, με τον γλαφυρό όρο του δρος Μπενιά: πρόκειται για μια βιολογική νεροτσουλήθρα μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, η οποία συντίθεται από αναρίθμητα κανάλια. Το διαμέσιο είναι μια αλυσίδα από διαμερίσματα, η οποία υποστηρίζεται από ισχυρές και εύπλαστες πρωτεΐνες ιστών. Βρίσκεται κάτω από την επιδερμίδα και ανάμεσα στους μυς, διατρέχει την πεπτική οδό, τους πνεύμονες και το ουροποιητικό σύστημα, ενώ περιβάλλει τις αρτηρίες και τις φλέβες. Τελικά, δε, εν είδει ποταμού «εκβάλλει», δηλαδή εκχέει το υγρό που μεταφέρουν οι επιμέρους αγωγοί του, στο λεμφικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού.

Συντάσσοντας πρόχειρα το χρονικό της ανακάλυψης, ο Πέτρος Μπενιάς περιγράφει στο «ΘΕΜΑ» πώς μια επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον Νιλ Θάιζε, καθηγητή Παθολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, άρχισε τη συστηματική έρευνα στο νέο όργανο το 2013. Ωστόσο, είχε προηγηθεί η ανακάλυψη του διαμέσιου, εντελώς τυχαία, κατά τη διάρκεια γαστρεντερολογικών ενδοσκοπήσεων ρουτίνας. Σε αυτή την πρώτη φάση της έρευνας, ο δρ Μπενιάς και οι υπόλοιποι επιστήμονες της ομάδας του διαπίστωσαν ότι κάποια στρώματα του ανθρώπινου σώματος, τα οποία θεωρούνταν συμπαγή, στην πραγματικότητα ήταν κούφια και γεμάτα υγρό. Και δεν λειτουργούσαν απλώς ως συνδετικοί ιστοί ανάμεσα στα όργανα, αλλά όλα αυτά τα άπειρα στον αριθμό μικροσκοπικά διαμερίσματα πλήρη υγρού ήταν διασυνδεδεμένα μεταξύ τους.

Αυτό σήμαινε, προς μεγάλη έκπληξη των ερευνητών, ότι επρόκειτο περί ενός οργάνου άγνωστου έως εκείνη τη στιγμή που αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά μπροστά στα μάτια τους. Επρόκειτο περί κανονικού σοκ μέσα στο εργαστήριο, εφόσον διαψευδόταν στην πράξη ένας κοινός τόπος για την επιστήμη, σύμφωνα με τον οποίο σε μια ποσότητα πάνω από το ήμισυ τα υγρά του ανθρώπινου οργανισμού βρίσκονται μέσα στα κύτταρα. Και περίπου το 1/7 των σωματικών υγρών περιέχεται στην καρδιά, στα αιμοφόρα αγγεία και στα λεμφαγγεία. Ολο το υπόλοιπο υγρό κατά παράδοση αναφέρεται απλώς ως μεσοκυττάριο, παρόλο που η ποσότητά του είναι πολύ μεγάλη και βρίσκεται αποθηκευμένη μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά και έξω από τα αγγεία. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το νέο όργανο περιέχει περίπου το 1/5 του συνολικού όγκου των υγρών του ανθρώπινου σώματος. Στο πεπτικό σύστημα, π.χ., η ανακάλυψη του διαμέσιου αναγκάζει τους επιστήμονες να αναθεωρήσουν σχεδόν εξ ολοκλήρου την εσωτερική ανατομία του στομάχου, λαμβάνοντας πλέον υπόψη ότι υπάρχει σύνδεση με το λεμφικό σύστημα, το οποίο γενικώς διαχειρίζεται τα ανεπιθύμητα στοιχεία, όπως τοξίνες και λοιπά βλαβερά απόβλητα. Το διαμέσιο μεσολαβεί στη μεταφορά υγρού από τη βλεννογόνο στα λεμφαγγεία, γεγονός που, ενδεχομένως, αποτελεί ένα από τα κλειδιά για την κατανόηση, μεταξύ άλλων, και της διάδοσης του καρκίνου. Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι επιστήμονες συμπέραναν ότι τα κύτταρα του διαμέσιου υφίστανται μεταβολές συν τω χρόνω, ένα στοιχείο που ίσως εξηγεί τη δημιουργία ρυτίδων στην επιδερμίδα, δυσκαμψίες, σκληρύνσεις ή φλεγμονές.

Το κλειδί για τον καρκίνο;

«Θεωρούμε πως αυτή η βιολογική νεροτσουλήθρα», εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» ο Πέτρος Μπενιάς, «κρύβει τον μηχανισμό εξάπλωσης των καρκινικών κυττάρων στον οργανισμό. Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εισχωρήσουν στα κανάλια του διαμέσιου κι έτσι άμεσα να βρεθούν μέσα στο λεμφικό σύστημα. Για να εξαπλωθεί ο καρκίνος πρέπει να περάσει από αυτόν τον χώρο, από αυτό το διαμέσιο. Αρα το ζητούμενο για όλους μας τώρα είναι να το επαληθεύσουμε και να βρούμε τρόπους να εμποδίσουμε αυτή τη διέλευση, αυτή την κυκλοφορία των καρκινικών κυττάρων». Οι επιστήμονες που συμμετέχουν στην ομάδα μαζί με τον ελληνικής καταγωγής γαστρεντερολόγο πιθανολογούν ότι το διαμέσιο διαδραματίζει κάποιον ρόλο σε άλλα προβλήματα υγείας, όπως τα οιδήματα, οι ηπατοπάθειες και οι φλεγμονώδεις διαταραχές.

Στόχος της επιστημονικής ομάδας μετά τον εντοπισμό του διαμέσιου είναι να αποκρυπτογραφήσει τον τρόπο με τον οποίο ο καρκίνος πιθανόν μέσω αυτού του συστήματος εξαπλώνεται στον ανθρώπινο οργανισμό και να βοηθήσει, αν όχι στην ίαση, τουλάχιστον στη θεραπευτική μέθοδο. «Συγκεκριμένα, θα επικεντρωθούμε στη μελέτη του διαμέσιου σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του οισοφάγου και του στομάχου. Λόγω και της ειδικότητάς μου, σκοπεύω να εστιάσω κατά προτεραιότητα στις μορφές του γαστρεντερικού καρκίνου», λέει ο δρ Μπενιάς περιγράφοντας τον επόμενο ερευνητικό του στόχο. Εξίσου σημαντικό, όμως, θεωρεί ότι η ανακάλυψη στην οποία συμμετείχε μπορεί πλέον να αποτελέσει την αφετηρία για νέες επιστημονικές διαδρομές, για την εξερεύνηση καινούριων επιστημονικών δρόμων από άλλες επιστημονικές ομάδες σε όλο τον κόσμο: «Αυτό είναι το τεράστιο πλεονέκτημα της έρευνας και της επιστήμης σήμερα. Οτι δεν υπάρχουν σύνορα και ότι μπορεί κάποιος πατώντας στη δική μας ανακάλυψη να φτάσει ακόμη πιο μακριά».

Η νοσταλγία για την Ελλάδα

Η πρώτη δημοσίευση σχετικά με το διαμέσιο στο περιοδικό «Scientific Reports», στις 27 Μαρτίου, ήταν μια ιστορική στιγμή – πιθανότατα για ολόκληρη την ιατρική επιστήμη. Μέσω αυτής έγινε, μοιραία, παγκοσμίως γνωστό το όνομα του Ελληνα γαστρεντερολόγου Πέτρου Κωνσταντίνου Μπενιά, ο οποίος ανήκει στο ερευνητικό προσωπικό του Ινστιτούτου Ιατρικών Ερευνών Φάινσταϊν. Εκτός των λοιπών του καθηκόντων και παρά το νεαρό της ηλικίας του, καθώς είναι μόλις 38 ετών, ο δρ Μπενιάς είναι επίκουρος καθηγητής στην Ιατρική Hofstra/Northwell Health. Υπηρετεί στο Τμήμα Πεπτικών Διαταραχών του νοσοκομείου Mount Sinai Beth Israel καθώς και στην Ιατρική Icahn του ίδιου οργανισμού, στη Νέα Υόρκη.

Γεννημένος στο Μπρούκλιν και με καταγωγή από το Μεγανήσι Λευκάδας αλλά και τον Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας, όπως ο ίδιος προσδιορίζει τις ρίζες του, ο κ. Μπενιάς μιλάει με έκδηλη, ανυπόκριτη αγάπη για την Ελλάδα. Την οποία και αποκαλεί «πατρίδα μου και χώρα καταγωγής μου». Φυσικά, ο κ. Μπενιάς τιμά εξίσου τις Ηνωμένες Πολιτείες, «τη χώρα όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα και η οποία μου έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθώ με την Ιατρική και την έρευνα».

Η οικογένειά του διατήρησε στενούς δεσμούς με τη γενέτειρα, εξ ου και ο κ. Μπενιάς επιστρέφει τακτικά στην πατρογονική γη, έχοντας αποκτήσει πλέον τη δική του οικογένεια μαζί με τη σύζυγό του Χριστίνα και τα δυο τους παιδιά. «Αγαπάμε πολύ την Ελλάδα. Και μας συγκινεί η αναφορά σε κάθε τι ελληνικό. Αυτό που εισέπραξα τις τελευταίες ημέρες με αφορμή την επιστημονική μου δημοσίευση είναι μαγικό, είναι μοναδικό, με άγγιξε πάρα πολύ. Η περηφάνια που μοιράστηκαν μαζί μου τόσοι Ελληνες με συγκίνησε βαθιά», σχολιάζει ο ίδιος, αιφνιδιασμένος από το κύμα ενθουσιασμού που εισέπραξε μετά τη δημοσιοποίηση της ανακάλυψής του.

Η ανταπόκριση των συμπατριωτών του οδήγησε τον Πέτρο Μπενιά σε ένα νοερό ταξίδι από το Μπρούκλιν στην Ελλάδα. Το ίδιο ταξίδι όμως θα πραγματοποιήσει και στην πραγματικότητα τον ερχόμενο Ιούλιο προκειμένου να συμμετάσχει σε επιστημονικό συνέδριο. Δηλώνει μάλιστα ότι ανυπομονεί γι’ αυτή τη συνάντηση με Ελληνες συναδέλφους του, καθώς «γνωρίζω το εξαιρετικό επίπεδό τους, έχω συνεργαστεί με κάποιους και έχω εκπαιδεύσει άλλους στις ΗΠΑ και θεωρώ πως είναι πολύ τιμητικό να συμμετέχω σε ένα συνέδριο που γίνεται στη χώρα του Ιπποκράτη».