Κώστας Σαμαράς
Έκανε κρύο φοβερό, έπεφτε χιόνι πυκνό και είχε αρχίσει να νυχτώνει· το βράδυ, το τελευταίο βράδυ του χρόνου, πλησίαζε. Αλλά παρά το κρύο και το σκοτάδι, ένα φτωχό κοριτσάκι, ξεσκούφωτο και ξυπόλυτο, γύριζε στους δρόμους.
Όταν έφυγε από το σπίτι της φορούσε παντόφλες, αλλά ήτανε πολύ μεγάλες – αφού ανήκαν στη μητέρα της – και της έφυγαν από τα ποδαράκια κάποια στιγμή που διέσχιζε τρέχοντας το δρόμο για ν’ αποφύγει δυο άμαξες. Η μία παντόφλα χάθηκε, την άλλη την άρπαξε ένα παιδί που ήθελε να την κάνει κούνια για την κούκλα του.
Έτσι λοιπόν το κοριτσάκι περπατούσε ξυπόλυτο και τα πόδια του είχανε μελανιάσει από το κρύο. Κρατούσε ένα ματσάκι σπίρτα στο χέρι, και στην τσέπη τής φθαρμένης της ποδιάς είχε κι άλλα. Κανένας δεν είχε αγοράσει ούτ’ ένα σπίρτο όλη την ημέρα, κανένας δεν της είχε δώσει μια δεκάρα. Έτρεμε από το κρύο και την πείνα καθώς σερνόταν εδώ και εκεί – προσωποποίηση της δυστυχίας – το κακόμοιρο το κοριτσάκι.
Νιφάδες χιονιού κάθονταν στα μακριά, ξανθά μαλλιά της, που έπεφταν χυτά σε μπούκλες ως τους ώμους της· αλλά η μικρή δεν σκεφτότανε ούτε την ομορφιά της ούτε το κρύο. Σε όλα τα παράθυρα έλαμπαν φώτα κι η μυρωδιά της ψητής χήνας έβγαινε από μερικά σπίτια: ήτανε παραμονή Πρωτοχρονιάς, κι αυτό μόνο σκεφτότανε το κοριτσάκι.
Σε μια γωνία που σχημάτιζαν δυο σπίτια, επειδή το ένα προεξείχε από το άλλο, το κοριτσάκι κάθισε και ζάρωσε τα ποδαράκια του όσο γινόταν πιο σφιχτά, όμως δεν μπορούσε να τα ζεστάνει. Δεν τολμούσε να γυρίσει στο σπίτι, γιατί δεν είχε πουλήσει ούτε ένα σπίρτο, δεν είχε κερδίσει ούτε μια δεκάρα, και ίσως ο πατέρας της την έδερνε· άλλωστε, η σοφίτα που μένανε δεν ήτανε πιο ζεστή από το δρόμο, και παρ’ όλο που είχανε φράξει πολλές τρύπες στη στέγη με άχυρα και κουρέλια, ο παγωμένος αέρας και το χιόνι έμπαιναν μέσα. Τα χεράκια του κοριτσιού ήτανε ξυλιασμένα· ένα μονάχα σπίρτο αν άναβε, μπορεί και να τα ζέσταινε λιγάκι.
Πήρε ένα από το μάτσο και το ‘τριψε στον τοίχο: μπράβο! Έβγαλε μια φωτεινή, ζεστή φλόγα και η μικρή πλησίασε τα χέρια της. Τότε της φάνηκε σαν να φωτίστηκαν όλα γύρω από τη μαγική φλόγα· και η μικρή νόμισε ότι στ’ αλήθεια καθότανε μπροστά σε μια μεγάλη σιδερένια θερμάστρα με μπρούντζινα στολίδια, που μέσα της κόρωνε η φωτιά. Η μικρή τέντωσε και τα πόδια της για να ζεσταθούν· όμως, τι κρίμα, μέσα σε λίγες στιγμές η φλόγα έσβησε, χάθηκε κι η θερμάστρα, και το κοριτσάκι βρέθηκε πάλι ξυλιασμένο με την κάφτρα του σπίρτου στο χέρι.
Έτριβε και δεύτερο σπίρτο στον τοίχο, που άναψε και λαμποκόπησε, και σ’ όποιο σημείο του τοίχου έπεφτε το φως του, τον έκανε διάφανο σαν πέπλο, έτσι που το κοριτσάκι μπορούσε να δει τι γινότανε μέσα στο σπίτι. Στο τραπέζι ήταν στρωμένο ένα κατάλευκο τραπεζομάντιλο από δαμασκηνό ύφασμα και πάνω του σερβίτσιο πορσελάνινο· η ψητή χήνα, γεμισμένη με μήλα και ξερά δαμάσκηνα, μοσχομύριζε. Αλλά τότε ξαφνικά η χήνα, που είχε ακόμα μπηγμένα στο στήθος της ένα μαχαίρι κι ένα πιρούνι, πήδηξε απ’ την πιατέλα στο πάτωμα και προχώρησε κουνιστή και λυγιστή προς το μέρος του φτωχού κοριτσιού. Όμως εκείνη τη στιγμή έσβησε το σπίρτο και η μικρή βρέθηκε πάλι δίπλα στον χοντρό, κρύο τοίχο.
Άναψε τρίτο σπίρτο. Πάλι άστραψε η φλόγα, κι αυτή τη φορά βρέθηκε κάτω από ένα πανέμορφο χριστουγεννιάτικο δέντρο, πολύ μεγαλύτερο και πολύ πλουσιότερο από εκείνο που είχε δει ανήμερα τα Χριστούγεννα μεσ’ από τις γυάλινες πόρτες στο σπίτι του πλούσιου εμπόρου. Εκατοντάδες κεράκια φώτιζαν τα πράσινα κλαδιά του, όπου ήτανε κρεμασμένες μικροσκοπικές κούκλες, απ’ αυτές που βλέπουμε στις βιτρίνες των καλών καταστημάτων. Η μικρή τέντωσε τα χέρια της να τις αγγίξει, αλλά εκείνη τη στιγμή το σπίρτο έσβησε· όμως τα χριστουγεννιάτικα κεράκια ανέβηκαν ψηλά, πολύ ψηλά, η μικρή τα έβλεπε σαν να ήταν αστέρια στον ουρανό. Κι έν’ απ’ τ΄αστέρια έπεσε, αφήνοντας πίσω του μια φωτεινή ουρά.
«Κάποιος πεθαίνει ετούτη τη στιγμή», είπε το κοριτσάκι· αυτό της το είχε μάθει η γιαγιά της – ο μοναδικός άνθρωπος που της είχε φερθεί καλά, αλλά τώρα ήτανε πεθαμένη -, ότι δηλαδή, όποτε πέφτει έν’ αστέρι στη γη, κάποια ψυχή ανεβαίνει στο Θεό.
Έτριψε κι άλλο σπίρτο στον τοίχο, κι όταν άναψε, είδε να στέκεται μπροστά της η αγαπημένη της γιαγιά, ευγενική και τρυφερή όπως πάντα, αλλά και γελαστή και χαρούμενη όσο δεν την είχε ξαναδεί ποτέ της.
«Γιαγιάκα μου!» φώναξε η μικρή. «Αχ, πάρε με μαζί σου! Ξέρω ότι θα χαθείς κι εσύ μόλις σβήσει το σπίρτο, όπως χάθηκε η ζεστή φωτιά στη σόμπα και το υπέροχο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι και το πανέμορφο χριστουγεννιάτικο δέντρο!» Κι άρπαξε όλα τα υπόλοιπα σπίρτα και τ’ άναψε για να μη χαθεί η γιαγιά της. Και τα σπίρτα έκαναν μια μεγάλη φλόγα και τα φώτισαν όλα γύρω σαν να ήτανε μέρα-μεσημέρι. Ποτέ η γιαγιά της δεν είχε παρουσιαστεί τόσο ψηλή και καλοντυμένη, τόσο ωραία κι ευγενική· πήρε το κοριτσάκι στην αγκαλιά της και πετάξανε μαζί, χαρούμενες κι οι δύο, ψηλά, πολύ ψηλά, εκεί όπου δεν υπάρχει ούτε κρύο ούτε πείνα ούτε βάσανα: στον Παράδεισο.
Το άλλο πρωί βρέθηκε το κοριτσάκι κουρνιασμένο στη γωνία. Τα μάγουλά της ήταν ρόδινα, τα χείλη της χαμογελαστά· αλλά το κρύο της τελευταίας νύχτας του παλιού χρόνου είχε ξυλιάσει το κορμάκι της. Ο ήλιος της Πρωτοχρονιάς έλαμψε πάνω από το άψυχο παιδί, που έγερνε στον τοίχο μ’ ένα μάτσο καμένα σπίρτα στην αγκαλιά του. «Προσπαθούσε να ζεσταθεί το κακόμοιρο!» έλεγε ο κόσμος. Αλλά κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τα υπέροχα πράγματα που είχε δει, ούτε ότι εκείνη την ώρα κάπου πολύ ψηλά η μικρή και η γιαγιά της χαιρόντουσαν την ωραιότερη Πρωτοχρονιά τους.
Δείτε το βίντεο
Η θλιβερή ιστορία του αγαπημένου παραμυθά Χανς Κρίστιαν Άντερσεν
Στις 2 Απριλίου του 1805 στην πόλη Όντενσε της Δανίας, ήρθε στη ζωή ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ένας από τους πιο αγαπημένους παιδικούς συγγραφείς που με την πένα του ζωντανεύει μέχρι σήμερα, ασχημόπαπα, μολυβένια στρατιωτάκια και μπαλαρίνες στα μάτια κάθε μικρού αναγνώστη.
Ενώ τα έργα του Άντερσεν είναι σχεδόν άγνωστα έξω από τη Δανία και τις γειτονικές της χώρες, τα παραμύθια του είναι από τα πιο πολυμεταφρασμένα έργα σε όλη την ιστορία της λογοτεχνίας.
“Ένα περίεργο παιδί με εξαιρετική φαντασία”, έτσι χαρακτηριζόταν ο αγαπημένος λογοτέχνης από τους περαστικούς που τον έβλεπαν να περπατά στον δρόμο. Προχωρούσε σαν ονειροπαρμένος και το μυαλό του δεν το είχε πουθενά αλλού παρά μόνο στα ποιήματα και στο διάβασμα. Έργα, ποιήματα, διηγήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις.
Στον χώρο της παγκόσμιας λογοτεχνίας ωστόσο, ο μελαγχολικός Άντερσεν εδραιώνεται για τα παραμύθια που γράφει. Καθιερώνεται ως κορυφαίος του είδους για τη συγγραφή συνολικά 168 παραμυθιών, τα περισσότερα από τα οποία έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου.
Ό,τι γράφει, βασίζεται κυρίως σε λαϊκούς θρύλους. Οι περισσότεροι ήρωες του διαπνέονται από έναν ηθικό ρεαλισμό παρά την ανάγκη εκπλήρωσης μιας επιθυμίας. Οι κακοί δεν είναι δράκοι ή μάγισσες, αλλά εκπροσωπούν ανθρώπινες αδυναμίες και ελαττώματα, όπως είναι η εγωιστική αδιαφορία και η ματαιοδοξία.
Ορισμένα από τα παραμύθια του αποκαλύπτουν μια αισιόδοξη πίστη στην επικράτηση του καλού και του ωραίου αλλά είναι βαθιά απαισιόδοξα και συνήθως έχουν δυσάρεστο τέλος.
Το άσχημο τέλος που όριζαν οι τελευταίες σελίδες των παραμυθιών του ήταν εμπνευσμένο μάλλον από την ίδια του τη ζωή. Γιος ενός παπουτσή και μιας πλύστρας, μένει ορφανός από πατέρα στα έντεκα του χρόνια και κάνει διάφορες δουλειές για να τα φέρει βόλτα αυτός και η μητέρα του.
Προσπάθησε να μάθει την τέχνη του πατέρα του αλλά μάταια, ενώ όταν αποφοίτησε από το σχολείο των άπορων παιδιών, μπήκε σε ένα ραφτάδικο για να μάθει την τέχνη αλλά η προσπάθεια δεν απέδωσε καρπούς.
Το προσωπικό του καταφύγιο, για τις ελάχιστες ελεύθερες ώρες που είχε, ήταν ένα μικρό κουκλοθέατρο. Έφτιαχνε με τα ίδια του χέρια τις κούκλες, τις έντυνε και έδινε τις δικές του προσωπικές παραστάσεις με έργα κυρίως του Σαίξπηρ που απομνημόνευε με ιδιαίτερη ευκολία.
Η χάρη του αυτή έφτασε στα αυτιά του βασιλιά της Δανίας Φρειδερίκου του 6ου, ο οποίος ενδιαφέρθηκε να γνωρίσει από κοντά το “παράξενο” αυτό αγόρι. Στη συνέχεια, τον έστειλε σε ένα από τα καλύτερα σχολεία της χώρας, καταβάλλοντας ο ίδιος τα δίδακτρα.
Ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν τελείωσε με ιδιαίτερη δυσκολία το Γυμνάσιο σε ηλικία 23 ετών. “Τα χρόνια αυτά ήταν τα πιο πικρά και σκοτεινά της ζωής μου”, γράφει στην αυτοβιογραφία του. Στη συνέχεια γράφεται στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του.
Με μόνη περιουσία 30 φράγκα και με το όνειρο να γίνει ηθοποιός, δίνει εξετάσεις στη Βασιλική Σχολή Θεάτρου από τις οποίες απορρίφθηκε επειδή ήταν “άσχημος και αδύνατος”. Το 1822 εκδίδει το πρώτο του βιβλίο που θα περάσει απαρατήρητο.
Έως το 1872, ο Άντερσεν γράφει τα πιο γνωστά και αγαπημένα παραμύθια των μικρών και μεγάλων του θαυμαστών. Τα βήματά του θα τον φέρουν ως την Ελλάδα τον Μάρτιο του 1841.
Στο οδοιπορικό του “Το Παζάρι ενός ποιητή”, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις “Εστία” με τον τίτλο “Οδοιπορικό στην Ελλάδα” περιγράφει λεπτομερώς τη διαμονή στην Αθήνα.
Παρά τις ανησυχίες και τις φοβίες του, δεν δίστασε να ταξιδέψει και να επισκεφτεί το Θησείο, το Φάληρο, τον Κολωνό και την Ακρόπολη, όπου ανέβαινε κάθε μέρα. Με ειδική άμαξα εξόρμησε στα χωριά των Μεσογείων, αλλά και τις πλαγιές της Πεντέλης.
Ο ήσυχος παραμυθάς αφιέρωσε τη ζωή του ολοκληρωτικά στη συγγραφή έργων για παιδιά, δίνοντας την εικόνα ενός φιλόδοξου, ματαιόδοξου, ευαίσθητου και ευφυή άνδρα. Δεν είχεπ ποτέ κάνει ερωτικές πράξεις και δεν έκανε ποτέ οικογένεια αλλά ερωτεύθηκε πολλές φορές, βαθιά όπως τη διάσημη Σουηδέζα τραγουδίστρια, Γιένυ Λιντ.
Την άνοιξη του 1872, ο Άντερσεν πέφτει από το κρεβάτι του και χτυπάει σοβαρά. Δεν ξαναέγινε ποτέ εντελώς καλά και στις 4 Αυγούστου του 1875 σε ηλικία 70 ετών, αφήνει την τελευταία του πνοή και ένα σωρό όνειρα στοιβαγμένα στις αγαπημένες μας κιτρινισμένες σελίδες.
Φράσεις του:
“Το να ζεις μόνο δεν είναι αρκετό, είπε η πεταλούδα. Πρέπει να έχεις λιακάδα, ελευθερία και ένα μικρό λουλούδι”
“Να είσαι χρήσιμος στον κόσμο, είναι ο μόνος τρόπος να είσαι ευτυχισμένος”
“Η ζωή είναι μια ωραία μελωδία. Μόνο οι στίχοι είναι λίγο μπερδεμένοι”
“Οτιδήποτε βλέπεις, μπορεί να γίνει ένα παραμύθι και μπορείς να βγάλεις μια ιστορία από οτιδήποτε αγγίξεις”
“Αλλά μια γοργόνα δεν έχει δάκρυα, γι’ αυτό υποφέρει πολύ περισσότερο”
Μερικά από τα πολύ γνωστά παραμύθια του είναι:
- Η μικρή γοργόνα
- Τα καινούρια ρούχα του αυτοκράτορα
- Οι αγριόκυκνοι
- Η Βασίλισσα του χιονιού
- Η Βασιλοπούλα και το ρεβίθι
- Η Τοσοδούλα
- Το ασχημόπαπο
- Τα κόκκινα παπούτσια
- Χόλγκερ ο Δανός
- Το κοριτσάκι με τα σπίρτα
- Το μολυβένιο στρατιωτάκι
- Η δύναμη της αγάπης
- Ένα τριαντάφυλλο από τον τάφο του Ομήρου
