Κώστας Σαμαράς
Τι είναι η Μόρα – Υπνική Παράλυση
Η υπνική παράλυση, η λεγόμενη μόρα στον ύπνο που όλοι έχουμε ακουστά, είναι μια μορφή παραϋπνίας. Η παραϋπνία περιλαμβάνει ανεπιθύμητα γεγονότα που συμβαίνουν στη διάρκεια του ύπνου.
Η υπνική παράλυση προκαλείται επειδή δεν μπορούμε να κουνήσουμε το σώμα μας σε δύο συγκεκριμένες φάσεις:
- Όταν αποκοιμόμαστε (στο υπναγωγικό στάδιο)
- Όταν ξυπνάμε από τον ύπνο (στο υπνοπομπικό στάδιο)
Στην παράδοση διαφόρων χωρών υπάρχουν διάφορες λαογραφικές εξηγήσεις για τη μόρα, που την αποδίδουν σε δαιμονικές επισκέψεις και υπερφυσικές οντότητες οι οποίες κάθονται πάνω στο στήθος ή δεσμεύουν τα άκρα, ενώ αντιμετωπίζονται συνήθως με προσευχές. Φυσικά και δεν συμβαίνει τίποτα υπερφυσικό, το βίωμα αυτό εξηγείται ιατρικά.
Γιατί έρχεται η μόρα, πως εξηγείται επιστημονικά;
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, φυσιολογικά παρατηρούνται κυκλικά φάσεις διάρκειας περίπου 90–120 λεπτών, που περιλαμβάνουν τρία στάδια NREM ύπνου (N1 ελαφρύς, N2 ελαφρύς-ενδιάμεσος, N3 βαθύς/βραδέων κυμάτων) και κατόπιν μία φάση REM στην οποία εμφανίζονται τα όνειρα. Όταν ονειρευόμαστε, ο εγκέφαλος δίνει εντολή στους μύες να χαλαρώσουν και μπαίνουμε σε κατάσταση ατονίας. Αυτή η κατάσταση είναι απαραίτητη για τον περιορισμό των σωματικών μας κινήσεων κατά τη διάρκεια των ονείρων για την προστασία μας, αλλά και για να ξεκουραστούν οι μύες. Στην υπνική παράλυση το σώμα δυσκολεύεται να κάνει αυτή τη μετάβαση, δηλαδή ενώ είμαστε ξύπνιοι, οι μύες δεν καταφέρνουν να βγουν από την ατονία, με αποτέλεσμα το άτομο να έχει μεν συνείδηση, αλλά να δυσκολεύεται προσωρινά να κινήσει τους μυς.
Μόρα – συμπτώματα
Η μόρα εμφανίζεται συνήθως κατά τη διάρκεια μιας μετάβασης στον ύπνο: ή όταν σας παίρνει ο ύπνος, ή όταν ξυπνάτε. Τα συμπτώματα της υπνικής παράλυσης περιλαμβάνουν τα παρακάτω συμπτώματα:
- την αδυναμία να κουνήσετε το σώμα σας όταν αποκοιμιέστε ή ξυπνάτε, που διαρκεί από δευτερόλεπτα μέχρι μερικά λεπτά (υπνοπαράλυση)
- δεν μπορείτε να μιλήσετε στη διάρκεια του επεισοδίου
- παραισθήσεις και φόβος: πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι έχουν παραισθήσεις και «βλέπουν» τεράστια έντομα ή φίδια να σέρνονται προς το μέρος τους, ενώ μένουν ακίνητοι και αμίλητοι στο κρεβάτι. Ή είχαν την παραίσθηση ότι ένας εισβολέας βρίσκεται στο δωμάτιο, έξω από το παράθυρο ή την πόρτα. Συχνά επίσης υπάρχουν περίεργες εμπειρίες, όπως ότι κανείς πετάει ή βγαίνει από το σώμα του (εξωσωματική εμπειρία)
- να νιώθετε πίεση στο στήθος
- δυσκολεύεστε να αναπνεύσετε
- νιώθετε ότι θα πεθάνετε
- ιδρώνετε
- έχετε πονοκέφαλο και μυϊκούς πόνους
Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπνικής παράλυσης ίσως να μην μπορείτε να μιλήσετε. Να μην μπορείτε να κουνήσετε τα πόδια και τα χέρια σας, το σώμα και το κεφάλι σας. Αλλά αναπνέετε φυσιολογικά. Κατανοείτε πλήρως όλα όσα συμβαίνουν. Ένα επεισόδιο μπορεί να διαρκέσει για μερικά δευτερόλεπτα ή λεπτά. Το επεισόδιο συνήθως τελειώνει μόνο του. Σταματά όταν κάποιος σας ακουμπά ή σας μιλάει. Αν προσπαθήσετε έντονα να κουνηθείτε αυτό μπορεί να λήξει το επεισόδιο. Η υπνική παράλυση μπορεί να συμβεί μονάχα μία φορά στη ζωή σας. Αλλά μπορεί επίσης να συμβεί αρκετές φορές σε ένα χρόνο.
Είναι τρομακτικό το συναίσθημα να μην μπορείτε να κουνηθείτε. Μπορεί να νιώσετε φόβο και άγχος. Και επιπρόσθετα, μερικοί άνθρωποι έχουν παραισθήσεις κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου που το κάνει ακόμα πιο τρομακτικό. Μπορεί να βλέπουν, να ακούνε ή να νιώθουν πράγματα που δεν υπάρχουν. Ίσως επίσης να νομίζουν ότι υπάρχει και άλλο άτομο μαζί τους στο δωμάτιο.
Η υπνική παράλυση εμφανίζεται συνήθως πρώτη φορά στα περίπου στην ηλικία των δέκα ετών. Στη συνέχεια συμβαίνει πιο συχνά στα 20 και στα 30. Μπορεί να συνεχιστεί για πολλά χρόνια, χωρίς όμως να αποτελεί κίνδυνο για την υγεία σας. Σε κάποιες περιπτώσεις, η υπνική παράλυση μπορεί να είναι ένα σημάδι ναρκοληψίας.
Άλλα σημάδια περιλαμβάνουν τις διαταραχές στον ύπνο και την ξαφνική υπνηλία στη διάρκεια στης ημέρας. Η υπνική παράλυση δεν διαταράσσει τον ύπνο σας.
Ποιες είναι οι αιτίες της υπνικής παράλυσης;
Τα παιδιά και οι ενήλικες όλων των ηλικιών μπορεί να βιώσουν την εμπειρία της υπνικής παράλυσης. Σε επίπεδο γενικού πληθυσμού, η υπνική παράλυση εμφανίζεται έστω μία φορά στη ζωή περίπου στο 7–8% των ανθρώπων, με υψηλότερα ποσοστά μεταξύ φοιτητών και ατόμων με ψυχιατρικές διαγνώσεις.
Οι ομάδες που έχουν αυξημένο κίνδυνο περιλαμβάνουν ανθρώπους με τις ακόλουθες καταστάσεις:
- κακή ποιότητα ύπνου (όπως αϋπνία, ναρκοληψία, έλλειψη ύπνου, κα): Οι διαταραχές ύπνου συνδέονται με την υπνική παράλυση. Όταν δεν έχετε μια ρουτίνα ύπνου, όπως όταν δουλεύετε βράδυ αυτό ίσως να αποδιοργανώνει τον ύπνο σας ή δεν έχετε μια συγκεκριμένη ρουτίνα ύπνου ή συνήθειες που να προάγουν τον καλό ποιοτικό ύπνο.
- αγχώδεις διαταραχές
- μείζονα κατάθλιψη
- διπολική διαταραχή
- διαταραχή μετατραυματικού στρες: τα άτομα με κάποιο ψυχολογικό τραύμα, μετατραυματικό στρες και διάφορες ανησυχίες τείνουν να εμφανίζουν πιο συχνά μόρα.
- κληρονομικότητα: σε μερικές περιπτώσεις, η υπνική παράλυση φαίνεται να διατρέχει οικογένειες, αν και αυτό είναι σπάνιο. Δεν υπάρχουν ξεκάθαρα επιστημονικά δεδομένα για την κληρονομικότητα της κατάστασης.
- στάση/θέση ύπνου: αν κοιμάστε ανάσκελα τότε αυξάνονται οι πιθανότητες ενός επεισοδίου υπνικής παράλυσης.
Διαφορική διάγνωση
Η διαφορική διάγνωση για την μόρα (υπνοπαράλυση) περιλαμβάνει διάφορες παραϋπνίες και άλλες παθολογικές καταστάσεις, όπως:
- Νυχτερινές κρίσεις πανικού
- Διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM (RBD) – παθολογική εκδραμάτιση/εξωτερίκευση του υπνικού περιεχομένου
- Εφιάλτες και νυχτερινός τρόμος
- Διαταραχές σχετιζόμενες με μετατραυματικό στρες (PTSD)
- Επιληπτόμορφες κρίσεις
Μόρα – αντιμετώπιση και πρόληψη
Οι συμβουλές για μια καλή υγιεινή του ύπνου θα σας βοηθήσουν να μειώσετε τις πιθανότητες για επανεμφάνιση της μόρα.
- Μην καταναλώνετε αλκοόλ, καφέ, καφεΐνη ή παράγωγά της μετά τις 15:00 το μεσημέρι.
- Αποφύγετε να κοιμάστε ανάσκελα ή πάνω στο στομάχι σας.
- Κρατήστε τα κινητά, tablets και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές έξω από την κρεβατοκάμαρα.
- Πηγαίνετε για ύπνο την ίδια ώρα, και προσπαθήστε και να ξυπνάτε την ίδια ώρα κάθε μέρα.
Αν συμβεί ένα επεισόδιο μόρας και νιώθετε ότι έχετε μεγάλο βάρος στο στήθος και δεν μπορείτε να αναπνεύσετε/πνίγεστε, είναι σημαντικό να παραμείνετε ήρεμοι. Μπορείτε να υπενθυμίσετε στον εαυτό σας τα παρακάτω:
Αυτό είναι ένα ακίνδυνο φαινόμενο REM που θα τελειώσει σύντομα σε λίγα δευτερόλεπτα. Δεν με κυνηγάει κανένα κακό πνεύμα, και δεν θα πεθάνω.
Συγκεντρωθείτε στην αναπνοή σας, δοκιμάστε μικροκινήσεις (δάχτυλα, γλώσσα, κατάποση) και κουνήστε τα μάτια δεξιά-αριστερά.
Στην περίπτωση σοβαρών επίμονων επεισοδίων, μπορούν να χρησιμοποιηθούν φάρμακα, όπως αντικαταθλιπτικά για την καταστολή του ύπνου REM ή συμπληρώματα μελατονίνης.
Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια;
Θα πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια από έναν ψυχίατρο αν τα επεισόδια μόρας είναι συχνά ή έντονα, αν προκαλούν σημαντική δυσφορία και άγχος πριν τον ύπνο, ή έκπτωση λειτουργικότητας στην καθημερινότητα (λόγω υπνηλίας).
Άμεση διερεύνηση χρειάζεται όταν συνυπάρχει υπερβολική υπνηλία την ημέρα, ιστορικό τραυματισμών από αυτά τα νυχτερινά επεισόδια, αιφνίδια απώλεια μυϊκού τόνου ή επεισόδια ύπνου, καθώς μπορεί να υποδηλώνουν ναρκοληψία ή κάποια άλλη διαταραχή του ύπνου.
Αξιολόγηση συνιστάται επίσης όταν υπάρχουν συχνές αφυπνίσεις με αίσθημα πνιγμονής ή ροχαλητό και υπνηλία μέσα στην ημέρα (υποψία για υπνική άπνοια), ή ιστορικό κάποιας άλλης νευρολογικής διαταραχής.
