Κώστας Σαμαράς
Η Ειρήνη Τσορδιά, νομικός που εργάζεται κυρίως στο εξωτερικό, παραθέτει στο NEWS 24/7 έναν επίκαιρο οδηγό σχετικά με τα δικαιώματα των πολιτών προς τις αστυνομικές αρχές.
Η Ειρήνη, η οποία ασχολείται με την έρευνα για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορες χώρες, σχολιάζει τα γεγονότα της επικαιρότητας, μέσα από την δική της σκοπιά.
Ποια είναι η γνώμη σου για την αστυνομική αυθαιρεσία και τις εικόνες υπέρμετρης βίας, οι οποίες κυριαρχούν στην επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες;
“Την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία είμαστε μάρτυρες εικόνων απίστευτης βίας και αστυνομικής αυθαιρεσίας. Τον τελευταίο, μάλιστα, χρόνο παρατηρούμε ένα σπιράλ διογκούμενης έντασης και βίας υπό συνθήκες μιας μεγάλης υγειονομικής κρίσης, η οποία συνυπάρχει με μία σειρά από άλλες κρίσεις, οικονομική, κοινωνική και εθνική.
Κανένας μάλιστα δε δείχνει ν’ αρνείται ότι υπάρχει πράγματι πρόβλημα. Η παραδοχή αυτή έχει την αξία της, ωστόσο είναι λίγη. Κάθε έννομη δημοκρατική πολιτεία οφείλει να προβληματιστεί για τη βία που προέρχεται από το κράτος και τα εντεταλμένα όργανά του και κατ’ εξοχήν την αστυνομία, στο μέτρο μάλιστα που αυτήν οφείλουμε να εμπιστευόμαστε κατ’ αρχήν για την προστασία των δικαιωμάτων μας, του δικαιώματος του συνέρχεσθαι συμπεριλαμβανομένου.
Προέχει , λοιπόν, αυτή τη στιγμή να καταδικάσουμε τη βία, η οποία προέρχεται από τα κρατικά όργανα και ν’ ανοίξουμε επιτέλους τη συζήτηση για τις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. “
Τι οφείλουν να κάνουν οι πολίτες κατά την εξακρίβωση στοιχείων;
Είναι πιθανό να σε σταματήσουν αστυνομικοί με στολή ή με πολιτικά, οπουδήποτε και να ζητήσουν να εξακριβώσουν τα στοιχεία σου. Από τον αστυνομικό με πολιτικά, απαίτησε την επίδειξη ταυτότητας. Κατόπιν επίδειξε ταυτότητα ή διαβατήριο. Από τη στιγμή που έχεις το σχετικό έγγραφο, δεν έχεις υποχρέωση να τον ακολουθήσεις στο τμήμα.
Όπως έχει επισημανθεί ήδη και με την υπ΄ αριθ. 7100/22/4-α΄ από 17-6-2005 εγκύκλιο – διαταγή Αρχηγού της Αστυνομίας
Στην περίπτωση που ζητήσει ο αστυνομικός να σου κάνει σωματική έρευνα, απαίτησε να μάθεις την αιτία, τους ακριβείς λόγους που οδηγούν τον συγκεκριμένο αστυνομικό να σε θεωρεί ύποπτο για διάπραξη αυτόφωρου κακουργήματος ή πλημμελήματος. Η χρήση χειροπέδων, η λεγόμενη «δέσμευση», ως ιδιαιτέρως αυστηρό μέτρο κρατικού καταναγκασμού, ομοίως δεν προβλέπεται κατά τη διαδικασία της απλής προσαγωγής στο αστυνομικό τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων.
Σωματική έρευνα δεν διεξάγεται στο πλαίσιο της απλής εξακρίβωσης στοιχείων (αρ. 96 παρ. 3 του ΠΔ 141/1991) πλην όμως είναι δυνατή κατ’ εξαίρεση όταν υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες φυγής του ελεγχομένου, οι οποίες ερείδονται σε προηγούμενη διαγωγή ή της συμπεριφοράς του σύμφωνα με το άρθρο 119 παρ. του ΠΔ 141/1991.
Λόγοι που αφορούν την εμφάνισή σου ή το σημείο όπου βρίσκεσαι, δεν θεωρούνται επαρκείς. Αν ο αστυνομικός επιμείνει, απαίτησε να πληροφορηθείς τα στοιχεία του.
Ποια είναι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών κατά την προσαγωγή τους στο αστυνομικό τμήμα;
Σε περίπτωση προσαγωγής στο αστυνομικό τμήμα, παρότι διαθέτεις τα απαραίτητα έγγραφα, ζήτησε να μάθεις την αιτία της προσαγωγής σου. Δήλωσε στους αστυνομικούς ότι παρανομούν, παραβιάζουν τα συνταγματικά σου δικαιώματα.
Ζήτησε τα ονόματα των αστυνομικών που σε συλλαμβάνουν ώστε να γνωρίζεις ποιους θα καταγγείλεις για παράνομη σύλληψη και παράνομη κατακράτηση (ακόμη και αν τελικώς δεν το κάνεις).
Η προσαγωγή πολιτών στο αστυνομικό κατάστημα, προβλέπεται για συγκεκριμένους λόγους από τη διάταξη του άρθρου 74 παρ. 15 περίπτ. θ΄ του ΠΔ 141/1991
Ακόμη και στην περίπτωση, που κάποιος προσαχθεί προς εξακρίβωση στο αστυνομικό κατάστημα, όχι λόγω του ότι θεωρείται ύποπτος για την τέλεση κάποιου αδικήματος, αλλά επειδή δεν είχε διαθέσιμο να επιδείξει, κατά τον έλεγχο, δελτίο αστυνομικής ταυτότητας, και σ’ αυτήν την περίπτωση, έχει το δικαίωμα, εφόσον το ζητήσει, παράστασης και συνδρομής από δικηγόρο, σύμφωνα με τον Κώδικα Δικηγόρων, που αποτελεί νόμο του κράτους.
Όπως ορίζει στο άρθρο 1 παρ. 2 καθώς και στο άρθρο 36 παρ. 1. Οι αστυνομικές αρχές δεν αποτελούν φυσικά εξαίρεση από τις παραπάνω διατάξεις.
Ποια πρέπει να είναι η συμπεριφορά ενός πολίτη σε περίπτωση σύλληψης;
1. Απαίτησε να μάθεις για ποιο συγκεκριμένα αδίκημα σε συλλαμβάνουν.
2. Ακολούθησε την συμπεριφορά που εκτέθηκε προηγουμένως. Π.χ. Δεν έχω κάνει καμία παράνομη πράξη και με συλλαμβάνουν άδικα.
Τι οφείλει να κάνει πολίτης κατά τη μεταφορά του στο τμήμα;
Φρόντισε να μην απαντήσεις σε καμία ερώτηση των αστυνομικών, ούτε καν να εμπλακείς σε “φιλική κουβεντούλα”. Οτιδήποτε πεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σου.
Σύμφωνα με το άρθρο 104 – Κώδικας Ποινικής Δικονομίας (Νόμος 4620/2019) – Δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίηση
Ποια είναι τα βασικά δικαιώματα του ατόμου στο Αστυνομικό Τμήμα;
1. Έχεις δικαίωμα να ζητήσεις το έντυπο με τα δικαιώματά σου στη μητρική σου γλώσσα.
2. Έχεις δικαίωμα να κάνεις ένα επιτυχημένο τηλεφώνημα. Επειδή στην πράξη το Δικαίωμα αυτό καταστρατηγείται πολλές φορές από την αστυνομία, απαίτησε επίμονα την άμεση τηλεφωνική επικοινωνία με τους οικείους σου καθώς και δικηγόρο της αρεσκείας σου.
Το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο, το οποίο έχει κάθε πολίτης, αναγνωρίζεται ήδη ευθέως από τον ίδιο το Νόμο, διάταξη του άρθρου 95 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
3. Μπορούν να σου αφαιρέσουν όλα τα κινητά αντικείμενα (π.χ. ρολόι, κινητό, χρήματα, κλειδιά). Έχεις δικαίωμα να απαιτήσεις τη σύνταξη σχετικού καταλόγου. Παράδωσε το κινητό μόνο αφού αφαιρέσεις την κάρτα και σε κάθε περίπτωση απενεργοποίησέ το.
4. Αν είσαι γυναίκα, απαίτησε να σου γίνει σωματική έρευνα από γυναίκα αστυνομικό.
5. Εάν είσαι ανήλικος ενημερώνει ο ασκών τη γονική μέριμνα, εκτός αν αυτό αντιβαίνει στο συμφέρον του ανηλίκου, οπότε ενημερώνεται κάποιο άλλο ενδεδειγμένο ενήλικο πρόσωπο ή η αρμόδια για την προστασία των ανηλίκων αρχή.
6. Αν έχεις τραυματιστεί κατά την σύλληψη σου απαίτησε:
- Την άμεση μεταφορά σου σε νοσοκομείο, ακόμη και στην περίπτωση φαινομενικά ελαφρού τραυματισμού. Ποτέ δεν μπορείς να γνωρίζεις την εξέλιξη μιας σωματικής βλάβης και επιπλέον περιφρουρείς τη σωματική σου ακεραιότητα από τυχόν νέες επιθετικές διαθέσεις κάποιου αστυνομικού.
- Την εξέτασή σου από ιατροδικαστή και την έκδοση σχετικής γνωμάτευσης.
Η αστυνομία οφείλει να σε οδηγήσει το συντομότερο δυνατό στον εισαγγελέα, σε κάθε περίπτωση εντός 24 ωρών. Αν παρέλθει ένα 24ωρο από τη σύλληψή σου, χωρίς να έχεις οδηγηθείς στον Εισαγγελέα, απαίτησε να αφεθείς ελεύθερος, ακόμη και αν σου έχουν αποδοθεί κατηγορίες.
Σύμφωνα με το άρθρο 279 – Κώδικας Ποινικής Δικονομίας – Προσαγωγή του κατηγορουμένου. Αντιστοίχως, το άρθρο 5§3 της ΕΣΔΑ ορίζει ότι το συλληφθέν πρόσωπο πρέπει να προσαχθεί συντόμως (aussitot).
7. Φρόντισε να ενημερωθείς αν κατηγορείσαι για κάτι ή αν πρόκειται για απλή προσαγωγή. Σε κάθε περίπτωση απαίτησε την άμεση επικοινωνία με δικηγόρο. Αρνήσου να απολογηθείς προανακριτικά χωρίς δικηγόρο.
8. Σε περίπτωση σύλληψης και απαγγελίας κατηγοριών, κεντρική συμβουλή που πρέπει να διέπει όλη σου τη στάση είναι η ερμητική σιωπή, σε οποιαδήποτε προσπάθεια των αστυνομικών να σε προσεγγίσουν. Μην απαντάς σε άλλες ερωτήσεις, πέραν των στοιχείων ταυτότητας (π.χ. ούτε καν αν έχεις αδέλφια, πού εργάζεσαι κλπ.) και γενικά διατήρησε μία αποστασιοποιημένη στάση.
Τι γίνεται σε περίπτωση που το άτομο απολογηθεί χωρίς δικηγόρο;
Αν παρά ταύτα, επιλέξεις να απολογηθείς χωρίς δικηγόρο, είναι χρήσιμο, να δώσεις προανακριτική κατάθεση με το παρακάτω περιεχόμενο:
“Αρνούμαι να απαντήσω δεδομένου ότι μετά την παράνομη σύλληψή μου για δήθεν αδικήματα τα οποία ουδέποτε διέπραξα, αμφιβάλω για την νόμιμη διεξαγωγή προανάκρισης από την αστυνομία. Επιφυλάσσομαι και πάλι να απαντήσω ενώπιον των εισαγγελικών και δικαστικών αρχών.”
Μην υπογράψεις κανένα έγγραφο χωρίς την παρουσία δικηγόρου, με εξαίρεση το έγγραφο της προανακριτικής σου απολογίας, εφόσον έχεις απολογηθεί με τη θέλησή σου και εφόσον έχει το παραπάνω περιεχόμενο.
Τι προβλέπεται αν παραβιαστούν τα δικαιώματα των πολιτών από τους εκάστοτε αστυνομικούς;
Σε περίπτωση δε, που τα αστυνομικά όργανα υπερβούν τα όρια της διακριτικής τους ευχέρειας και πάντα μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας εξακρίβωσης στοιχείων, για λόγους μη περαιτέρω “εμπλοκής” των πολιτών με την ποινική δικαιοσύνη ο εκάστοτε ελεγχόμενος πολίτης δύναται να προσφύγει δι’ εγγράφου αναφοράς του στον Συνήγορο του Πολίτη.
(π.χ παραπομπή τους δια της αυτόφωρου διαδικασίας ενώπιον ποινικών δικαστηρίων για τέλεση των αδικημάτων της αντίστασης κατά της αρχής κατ’ αρ. 167 ΠΚ ή της απείθειας κατ’ αρ. 169 ΠΚ)
Σε περιπτώσεις κατάφωρης παραβίασης των ατομικών του αγαθών, της ανθρώπινης αξίας και αξιοπρέπειας, της υγείας και της σωματικής του ακεραιότητας, ο πολίτης δύναται να αποτανθεί στην πολιτική και ποινική δικαιοσύνη αιτούμενος την χρηματική του ικανοποίηση και την ποινική τιμωρία των αστυνομικών οργάνων, τα οποία δεν τήρησαν τις κατά νόμο υποχρεώσεις τους. Σε κάθε περίπτωση οι καταγγελίες για αυθαιρεσίες ενστόλων θα πρέπει να υποβάλλονται από τους θιγόμενους στον Συνήγορο του Πολίτη.
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει τη δυνατότητα να επιληφθεί και αυτεπαγγέλτως, ύστερα απόπληροφορίες με συγκεκριμένα στοιχεία, ακόμη και από δημοσιεύματα ή εκπομπές ΜΜΕ ήύστερα από παραπομπή της υπόθεσης από τον αρμόδιο υπουργό ή τον γενικό γραμματέα.
