Κώστας Σαμαράς
Βαθιά θλίψη και συγκίνηση έχει προκαλέσει ο θάνατος της Ειρήνης Παππά, της τελευταίας μεγάλης τραγωδού μας, της «ιέρεια» του θεάτρου και του παγκόσμιου κινηματογράφου, που «έφυγε» από τη ζωή σήμερα το πρωί σε ηλικία 96 ετών. Η Ειρήνη Παπά υπήρξε ένας ζωντανός θρύλος, μια από τις λίγες Ελληνίδες ηθοποιούς που ξεπέρασαν τα σύνορα της Ελλάδας, σημειώνοντας μια λαμπρή και επιτυχημένη καριέρα στο εξωτερικό και παίζοντας δίπλα σε μεγαθήρια του παγκόσμιου κινηματογράφου. Εκτός από το αστείρευτο υποκριτικό ταλέντο, την καριέρα και τη ζωή της χαρακτήριζαν πάντα η μεγαλοπρέπεια και η αξιοπρεπής στάση της μέχρι το τέλος. Χωρίς να παρεκκλίνει ποτέ από τις επιλογές και της αποφάσεις της, πέτυχε να υποκλιθεί στα πόδια της το παγκόσμιο κοινό.
Η σπουδαία ηθοποιός από νωρίς μάγεψε φακό και θεατές με την άγρια ομορφιά, περήφανο ανάστημά και το στιβαρό παρουσιαστικό της. Ο Αλέκος Σακελλάριος από την πρώτη στιγμή που αντίκρυσε τη μελαχρινή, ψηλή και λυγερόκορμη γυναίκα, με την επιβλητική φωνή, τη χαρακτήρισε «ζωντανή Καρυάτιδα». «Ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινιόταν με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα. Σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα», έλεγε ο ίδιος. Και δεν είχε άδικο! Κανείς δεν θα μπορούσε να της δώσει πιο εύστοχο χαρακτηρισμό από αυτόν. Με πρόσωπο θαρρείς και είχε σμιλέψει κάποιος αρχαίος γλύπτης, τη μαγική αύρα της, το σκοτεινό και έντονο βλέμμα και την επιβλητική της φιγούρα, είχε τη μοναδική δύναμη και ικανότητα να καθηλώνει τους πάντες στο πέρασμά της, προκαλώντας δέος, σεβασμό και απέραντο θαυμασμό σε όλους εμάς τους… κοινούς θνητούς.
Τα προβλήματα υγείας της Ειρήνης Παππά
Η «ζωντανή Καρυάτιδα» Ειρήνη Παππά, τα τελευταία χρόνια τη ζωής της ζούσε στην Πλάκα, κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης, λίγα μέτρα πιο μακριά από τις άλλες «αδελφές» της, τις Καρυάτιδες και στη συνέχεια στο Χιλιομόδι Κορινθίας, κρατώντας την ιδιωτική της ζωής μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Από το 2013 σχεδόν, η θρυλική ηθοποιός έδινε τη δική της μάχη, χτυπημένη από τη νόσο Pick, μια επιθετική μορφή του Αλτσχάιμερ. Όπως είχε δηλώσει στην υπογράφουσα η ανιψιά της, Μέλια Τατάκη, η οποία βρισκόταν συνέχεια στο πλευρό της στο σπίτι της στην Πλάκα, τα συμπτώματα της ασθένειας εκδηλώθηκαν αρχικά με προβλήματα στη ομιλία και τη μνήμη της. Όμως έως το τέλος, παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε, ακόμα και κινητικά, η Ειρήνη Παπά, έβγαζε όλη αυτή την αστείρευτη εσωτερική δύναμη και το πείσμα που τη διέκρινε σε κάθε βήμα της ζωής της…
Ειρήνη Παππά: Παιδικά και νεανικά χρόνια
Γεννημένη στις 3 Σεπτεμβρίου 1929 στο Χιλιομόδι Κορινθίας ως Ειρήνη (Ρηνούλα) Λελέκου, υπήρξε το τέταρτο κορίτσι της οικογένειας. Οι δάσκαλοι γονείς της υπήρξαν ιδιαίτερα προοδευτικοί. Ο πατέρας της από πολύ νωρίς τη μύησε στην αρχαία ελληνική γραμματεία και τη φιλοσοφία, ενώ η μητέρα της στα παραμύθια και τις φανταστικές ιστορίες. Οι γονείς της ήθελαν να μεγαλώσουν την κόρη τους ως μια υπερήφανη και ανεξάρτητη γυναίκα και το πέτυχαν.
Όταν η ίδια ήταν 12 ετών, η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα. Από τα 15 της άρχισε να δείχνει την καλλιτεχνική της τάση και συγκεκριμένα στο τραγούδι και τον χορό. Λίγο αργότερα ξεκίνησε τις σπουδές της στη Δραματική Σχολή του Εθνικού θεάτρου. Από μικρή η Ρηνούλα υπήρξε ατίθαση και πεισματάρα και ως μαθήτρια στο Εθνικό ήθελε να παίζει με τον δικό της τρόπο και όχι με αυτόν που της μάθαιναν ο Ροντήρης και η Παξινού.
Ο Σακελλάριος και τα πρώτα βήματα της καριέρας της
Το αγρίμι από το Χιλιομόδι, είχε δώσει τη θέση του σε μια όμορφη κοπέλα ύψους 1,78, με έναν χείμαρρο από μαύρα μαλλιά και πρόσωπο με αρχαιοελληνικές γραμμές. Ίδια με «Κόρη», τα μεγαλοπρεπή και θαυμαστά αγάλματα της αρχαιότητας που ξεχωρίζουν για το κάλλος τους.
Έτσι την είδε μπροστά του και ο Αλέκος Σακελλάριος, όταν τη συνάντησε για πρώτη φορά ντυμένη με ένα μακρύ φόρεμα να περπατάσει στο κέντρο της Αθήνας και την χαρακτήρισε «ζωντανή Καρυάτιδα». Ο ίδιος έχει περιγράψει στην αυτοβιογραφία του, ότι την πλησίασε και της πρότεινε να συμμετέχει στην επιθεώρηση «Άνθρωποι, Άνθρωποι» που ανέβηκε το 1948 στο θέατρο «Μετροπόλιταν» της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, αφήνοντας εποχή. Η Παπά εκείνη την εποχή ήταν τελειόφοιτη του Εθνικού και στα 18 της είχε ήδη παντρευτεί τον δάσκαλό της στη Δραματική Σχολή, Άλκη Παππά. Αυτός ήταν και ο μοναδικός γάμος που έκανε, ο οποίος κράτησε τέσσερα χρόνια, από το 1943 έως το 1947. Η ηθοποιός ωστόσο διατήρησε το επώνυμο του πρώην συζύγου της -αλλά με ένα «π»- καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της.
Ειρήνη Παππά: Η καριέρα στο εξωτερικό
Το 1948 έκανε το κινηματογραφικό ντεμπούτο της ως πρωταγωνίστρια, με την ταινία της Φίνος Φιλμ «Χαμένοι Άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου. Το 1951 έπαιξε στη «Νεκρή Πολιτεία» του Φρίξου Ηλιάδη, με συμπρωταγωνιστή τον Γιώργο Φούντα. Το φιλμ συμμετείχε στο Φεστιβάλ Καννών και όλος ο κόσμος υποκλίθηκε στην αγέρωχη και δωρική Ελληνίδα με το εκφραστικό και άγριο βλέμμα.
Το θεατρικό της ντεμπούτο στο εξωτερικό έγινε στη σκηνή του Μπρόντγουεϊ το 1967, δίπλα στον Γιον Βόιτ. Λυρική και συγχρόνως λιτή σαν Σπαρτιάτισσα, η Ειρήνη Παπά ήταν έτοιμη να κατακτήσει το Χόλιγουντ, το Μπρόντγουεϊ και τις καρδιές του παγκόσμιου κοινού που μέσα από εκείνη γνώρισε καλύτερα την Ελλάδα και μυήθηκε στην αρχαία ελληνική γραμματεία.
Το αποκορύφωμα της διεθνούς καριέρας της έρχεται το 1969, με το ρόλο της χήρας του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, στην ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά, η οποία κατέκτησε το Όσκαρ και τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Ωστόσο, τον προηγούμενο χρόνο είχε κατακτήσει το ευρύτερο ιταλικό κοινό με τη βραβευμένη τηλεοπτική σειρά του Φράνκο Ρόσσι «Οδύσσεια».
Η Ειρήνη Παπά ταξίδεψε ανά τον κόσμο για γυρίσματα κινηματογραφικών παραγωγών ή για να ανέβει στις μεγαλύτερες θεατρικές σκηνές. Η κορυφαία ηθοποιός είχε συμμετάσχει στον αριθμό-ρεκόρ των 100 κινηματογραφικών ταινιών. Οι άντρες συμπρωταγωνιστές της τη λάτρεψαν: Μάρλον Μπράντο, Κερκ Ντάγκλας, Άντονι Κουίν, Γρέκορι Πεκ, Γιον Βόιτ και τόσοι άλλοι -όχι όμως και ο γνωστός Έλληνας ηθοποιός Δημήτρης Χορν ο οποίος έχει μιλήσει με απαξιωτικά λόγια για εκείνη όταν θέλησαν να της παραχωρήσουν το Ηρώδειο για παράσταση. Μια μεγάλη κόντρα είχε μόλις ξεκινήσει.
Η Ελληνίδα «αρχαία θεά» μάγεψε διεθνώς καταξιωμένους σκηνοθέτες όπως ο Φεντερίκο Φελίνι. Η «μούσα» του Μιχάλη Κακογιάννη, η «Ηλέκτρα», η Ελένη στις «Τρωάδες» ή η Κλυταιμνήστρα στην «Ιφιγένεια» ήταν πλέον η bella Greca (η όμορφη Ελληνίδα) όπως την αποκαλούσαν οι Ιταλοί γοητευμένοι από την προσωπικότητα και την εμφάνισή της. Η αγάπη ήταν αμοιβαία, η Ρώμη έγινε το δεύτερο σπίτι της, η δεύτερη «μάνα» της μετά την Ελλάδα όπως είχε δηλώσει η ίδια.
Ειρήνη Παππά: Αντιγόνη (Ο ύμνος του έρωτα)
Μεταξύ των πιο γνωστών ταινιών της Ειρήνης Παππά συγκαταλέγονται «Τα κανόνια του Ναβρόνε» (1961), όπου υποδύθηκε την αγωνίστρια Μαρία Παπαδήμου και φυσικά ο «Αλέξης Ζορμπάς», που έπαιξε τη χήρα με συμπρωταγωνιστή τον Άντονι Κουίν και την εμβληματική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.
Εκτός από την παγκόσμια αποδοχή και αναγνώριση, η εμβληματική ηθοποιός απέσπασε πολλές και σημαντικές διακρίσεις όπως: Βραβεία καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς και μουσικής στο Φεστιβάλ των Καννών για την «Ήλεκτρα» το 1962, Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου για το «Ζ», του Κώστα Γαβρά το 1969, «Χρυσό Λέοντα» της Μπιενάλε Θεάτρου Βενετίας για την μεγάλη της προσφορά στο χώρο του κινηματογράφου και του θεάτρου το 2009.
Παράλληλα, το πανεπιστήμιο Τορ Βεργκάτα της Ρώμης, την είχε ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα, ενώ ο Πάπας Βενέδικτος, αναγνωρίζοντας το μεγαλείο της, την είχε προσκαλέσει στην Καπέλα Σιξτίνα για να της ζητήσει να μεταδώσει, μαζί με άλλους 259 καλλιτέχνες, το μήνυμα του Θεού μέσω της Τέχνης.
Η Παπά είχε ως όραμα ένα σχολείο θεάτρου το οποίο δημιούργησε στον αριθμό 52 της οδού Πειραιώς στο Μοσχάτο. Με έξοδα δικά της είχε αναπλάσσει ένα χώρο 7,5 στρεμμάτων αναστηλώνοντας κτιριακά συγκροτήματα μοναδικής αρχιτεκτονικής που με την προσωπική της πινελιά και ματιά. Ο λόγος για το περίφημο «Σχολείον της Αθήνας». Σήμερα οι εγκαταστάσεις ανήκουν στο Εθνικό Θέατρο το οποίο συνεχίζει το όραμα της ηθοποιού, φιλοξενώντας παραστάσεις και δράσεις έως και το 2027.
Ειρήνη Παππά: Ο Επίλογος
Συνεπής και αξιοπρεπής σε κάθε βήμα της ζωής και της καριέρας της, όταν ένιωσε ότι δεν μπορούσε πλέον να αποδώσει τα μέγιστα όπως απαιτούσε από τον εαυτό της, η κορυφαία μας τραγωδός είχε δηλώσει σε εφημερίδα της Ρώμης: «Αποφάσισα, ότι δεν θα παίξω πια. Διότι η τραγωδία συνεπάγεται μια τεράστια ευθύνη. Και ο φόβος ότι θα μπορούσα να μην αντεπεξέλθω με έκανε και με κάνει να νιώθω πολύ άσχημα».
Η Ειρήνη Παπά, αποσύρθηκε κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης, λίγα μέτρα πιο μακριά από τις άλλες «αδελφές» της, τις Καρυάτιδες και στη συνέχεια στη γενέτειρά της, το Χιλιομόδι Κορινθίας, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Λαμβάνοντας αγάπη και φροντίδα από τους δικούς της ανθρώπους, πολέμησε για τη ζωή της μέχρι το τελευταίο λεπτό εκπέμποντας την αστείρευτη εσωτερική δύναμη που τη χαρακτήριζε όλα αυτά τα χρόνια. Όλη η Ελλάδα αποχαιρετά με συγκίνηση, δέος και σεβασμό, την «Καρυάτιδά» της…
